مدل‌سازی رابطه فراوانی طوفان‌های گردوغبار با متغیر‌های اقلیمی فصل تابستان در مناطق بیابانی ایران

هدف از این مطالعه، مدل‌‌سازی رابطه فراوانی طوفان‌های گردوغبار با متغیرهای اقلیمی مناطق بیابانی ایران در فصل تابستان است. به این منظور داده‌های اقلیمی دما (حداکثر و حداقل)، بارش، سرعت باد (حداکثر و حداقل) انتخاب و ارتباطشان با تعداد روزهای همراه با گردوغبار ثبت شده در 25 ایستگاه هواشناسی در دوره آماری از بدو تاسیس تا 2014 در فصل تابستان با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و روش رگرسیون خطی چند‌متغیره در نرم‌افزار spss پردازش و تحلیل شد. همچنین به‌منظور تحلیل منطقه‌ای ضریب همبستگی بین متغیرهای اقلیمی و فراوانی طوفان‌های گردوغبار در مناطق بیابانی ایران، نقشه پهنه‌بندی این ضرایب با روش معکوس فاصله وزنی (idw) در نرم‌افزار arc gis تهیه شد. نتایج نشان داد که ایستگاه‌های واقع در جنوب و جنوب شرق منطقه مورد مطالعه در فصل تابستان دارای بیشترین رخداد گردوغبار هستند. به‌طوری که ایستگاه زابل با (3892 روز) با تفاوت زیادی بیشترین فراوانی وقوع طوفان‌های گردوغبار را دارد. در بیشتر ایستگاه‌ها بین فراوانی وقوع طوفان‌های گردوغبار و متغیرهای میانگین سرعت باد و بیشینه سرعت باد ارتباطی قوی و موثر وجود دارد. بالاترین ضریب همبستگی متغیر میانگین سرعت باد، مربوط به ایستگاه کنارک چابهار با ضریب همبستگی 710/0 و ایستگاه ایرانشهر با ضریب همبستگی 655/0 با بیشینه سرعت باد بیشترین همبستگی را نشان می‌دهد. متغیر بیشینه دما در ایستگاه قم با ضریب همبستگی 0/389 یک رابطه معنی‌دار و مثبت را نشان می دهد و ایستگاه ایرانشهر با ضریب همبستگی 0/620 با میانگین دما و میناب با ضریب همبستگی 0/461 با بیشینه دما همبستگی معکوس دارند. نتایج همبستگی دما با فراوانی وقوع طوفان‌های گردوغبار حاکی از آن است که کم‌فشارهای سطح زمین در ایجاد پدیده‌های غباری در دوره گرم سال موثرند. اغلب ایستگاه‌ها با بارش همبستگی معکوس دارند. بالاترین ضرایب همبستگی بین بارش و وقایع گردوغبار به‌ترتیب به‌میزان 0/208 و 0/175 در ایستگاه‌های شرق اصفهان و تربت حیدریه مشاهده شد. مدل‌سازی رگرسیون چند‌متغیره بین گردوغبار و متغیرهای اقلیمی در فصل تابستان نیز نشان می‌دهد که مهم‌ترین پارامتر تاثیرگذار در وقایع گردوغبار میانگین سرعت باد و سرعت باد بیشینه و میانگین دما است. مدل‌های رگرسیونی نشان می‌دهند که در بهترین حالت، متغیرهای اقلیمی تنها 70 درصد از تغییرات فراوانی گردوغبار را تبیین می‌کنند.

Modelling the Relationship between the Frequency of Dust Storms and Climatic Variables in the Summer Time in Desert Areas of Iran

The purpose of this study was to model the relationship between the frequency of dust storms and climatic variables in desert areas of Iran. For this purpose, climatic data of temperature (maximum and minimum), rainfall, wind speed (maximum and minimum), and their relationship with the number of days with dust recorded in 25 meteorological stations (statistical period since their inception until 2014) in summer using Pearson correlation coefficient and linear regression method multivariate was analyzed in SPSS software. Also, due to regional analysis, correlation coefficient between climatic variables and frequency of drought storms in desert areas of Iran, the mapping of these coefficients was prepared by method of Inverse distance weighting (IDW) in Arc GIS software. The results showed that the stations in the south and southwest of the study area have the highest dust incidence in the summer season. So that Zabul station with (3892 days) has the most frequent occurrence of dust storms. In most stations, there was a significant relationship between the frequency of dust storms and the variables of average wind speed and maximum wind speed. The highest correlation coefficient of the mean wind speed was related to the station of the Chabahar Konarak with correlation coefficient of 0.710 and Iranshahr station with a correlation coefficient of 0.65, showed the highest correlation with maximum wind speed. The maximum temperature variable at Qom station with a correlation coefficient of 0.398 shows a significant and positive relationship. Iranshahr station has a correlation coefficient of 0.620 with a mean temperature and Minab station has a correlation coefficient of 0.446 with maximum temperature. The results of temperature correlation with the frequency of dust storms indicate that ground low pressure is effective in creating the phenomena in the warm course of the year. Most stations have inverse correlation with precipitation. The highest correlation coefficients between precipitation and dust events were observed at 0.208 and 0.185 at east of Isfahan and Torbat Heidariyeh stations, respectively. Multivariate regression modelling between dust and climatic variables in summer also shows that the most important parameter in dust events are average wind speed, maximum wind speed and average temperature. Regression models show that, at the best condition, climate variables explain only 70% of the variation of dust frequency.