تعیین و ارزیابی کارایی مصرف آب پتانسیل و برتری نسبی کشت محصولات زراعی عمده فاریاب در برخی استان‌های کشور

وجود فناوری‌های جدید همچون سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) می‌تواند کمک موثری در استفاده بهینه از آب آبیاری را فراهم کند. بنابراین بهره‌برداری از این منابع به شکل مطلوب، موثر و کارا به‌منظور تضمین توسعه پایدار، یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در دنیای امروز است. این پژوهش به‌منظور ارزیابی شاخص کارایی مصرف آب پتانسیل در مقیاس دشت و با استفاده از داده‌های نیاز آبی، سطح زیر کشت، عملکرد و تعیین مزیت نسبی کشت محصولات گندم و جو به تفکیک دشت در استان‌های تهران، البرز، قم، قزوین و زنجان با استفاده از قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) انجام شد. آمار عملکرد محصولات گندم و جو با روش میانگین وزنی در نرم‌افزار arcgis به عملکرد در دشت‌های محدوده مطالعاتی تبدیل شد. برای محاسبه شاخص کارایی پتانسیل و واقعی مصرف آب از نرم‌افزار بهینه‌سازی و برنامه‌ریزی مصرف آب کشاورزی (optiwat) به‌منظور محاسبه نیاز خالص آبیاری و راندمان آبیاری فعلی دشت‌ها و همچنین از میزان عملکرد محصولات گندم و جو به تفکیک دشت‌ها استفاده شد. پهنه‌بندی شاخص‌های کارایی مصرف آب نیز با استفاده از نرم‌افزار arcgis و با روش kriging انجام شد. نتایج پهنه‌بندی نشان‌دهنده برتری نسبی کشت محصولات در قسمت‌های غربی و شمال غربی استان تهران، جنوب و جنوب غربی استان البرز، نواحی جنوب غربی، شمال غربی و مرکزی استان قزوین، مناطق مرکزی استان قم و همچنین نواحی شمالی و جنوبی استان زنجان نسبت به سایر مناطق است. متوسط شاخص کارایی مصرف آب پتانسیل و واقعی گیاه گندم در کل محدوده مطالعاتی استان‌ها به‌ترتیب برابر 1.43 و 0.58 کیلوگرم بر متر‌مکعب و برای گیاه جو به‌ترتیب برابر 1.62 و 0.65 کیلوگرم بر متر‌مکعب است.

Determination and Evaluation of Potential Water Use Efficiency and Comparative Advantage of Major Irrigated Crops in Several Provinces of Iran

There are new technologies such as geographic information systems (GIS) that can be effective in the optimization of irrigation water. Therefore, utilizing these resources in a desirable, effective and efficient manner to ensure sustainable development is one of the most important issues in the todaychr('39')s world. The aim of this study was to determine and evaluate the potential water use efficiency (WUEp) index in the plain scale by using net water requirement data, area under cultivation and yields, and to determine the comparative advantage of wheat and barley plants in Tehran, Alborz, Qom, Qazvin and Zanjan provinces by employing the geographic information system (GIS). The yields of wheat and barley products by weighted average in ArcGIS software were converted to yields in the plains scale. To calculate the potential and actual water use efficiency, we used the OPTIWAT software in order to calculate the net irrigation water and the current irrigation efficiency plains; also, the yields of wheat and barley products in the plains scale were used. Zoning water use efficiency indexes was performed by using the ArcGIS software and Kriging method. Mapping results showed a comparative advantage of crops in the west and northwest of Tehran province, south and southwest of Alborz province, southwest, north west and center of Qazvin province, center Qom province and also, northern and southern regions of the Zanjan province, in comparison to other areas. Average potential and actual water use efficiency in the whole study area of the provinces for wheat were 1.43 and 0.58 kg m3, respectively, while these were 1.62 and 0.65 kg m3 for barley, respectively.