تغییرپذیری فرسایش سطحی و دانه‌بندی ذرات خاک نسبت به جهت و درجه شیب دامنه در منطقه نیمه‌خشک در غرب زنجان

فرسایش خاک ناشی از رواناب سطحی یا فرسایش سطحی، یکی از مهم ترین پدیده های تخریب خاک در دامنه ها است. ویژگی های شیب مانند جهت و درجه شیب می توانند موجب تفاوت های ویژگی های خاک بین دامنه ها شوند. این مطالعه به منظور بررسی اثر درجه و جهت شیب بر تغییرات ویژگی های خاک در دامنه های کوتاه انجام گرفت. پنج تپه در برگیرنده دو دامنه شمالی و جنوبی و با درصد شیب متفاوت شامل 10-9، 17-13، 22-16، 29-31 و 33-37 درصد در یک منطقه نیمه خشک به وسعت 30 هکتار در غرب زنجان واقع در شمال غرب ایران بررسی شدند. تپه ها دارای پوشش گیاهی مرتعی ضعیف است. نمونه های خاک در امتداد شیب ها از دو عمق (صفر تا 5 و 5 تا 15 سانتی متر خاک) در چهار موقعیت با فاصله دو متری در طول شیب در دو تکرار برداشت شدند. در کل 160 نمونه خاک برای تعیین توزیع اندازه ذرات (شن، سیلت و رس)، سنگریزه و چگالی ظاهری مورد تجزیه قرار گرفتند. مقدار فرسایش سطحی، بر اساس تغییرات توزیع اندازه ذرات و چگالی ظاهری به دست آمد. تغییرات دانه بندی ذرات و فرسایش سطحی بین دو جهت دامنه و نیز بین درجه های مختلف شیب با استفاده از آزمون توکی مورد تحلیل قرار گرفتند. تفاوت معنی داری بین جهت های شیب، از نظر مقدار فرسایش سطحی وجود نداشت. با این وجود مقدار فرسایش سطحی خاک در هر دو جهت، تحت تاثیر درجه شیب زمین قرار گرفت (0.05>p و 0.78=r^2). مقدار فرسایش سطحی در شیب های شمالی نسبت به شیب های متناظر جنوبی، وابستگی بیشتری به درجه شیب نشان داد. در شیب های جنوبی، مقدار فرسایش سطحی تحت تاثیر حرکت ذرات سیلت از خاک سطحی بود، در صورتی که در شیب های شمالی، مقدار فرسایش سطحی به طور معنی داری تحت تاثیر هدررفت ذرات رس از خاک سطحی قرار گرفت.