تغییرات زمانی دبی جریان و هدررفت عناصر غذایی، مطالعه موردی: حوزه آبخیز تهم‌چای

هدررفت آب و عناصر غذایی خاک از جمله نشانه های تخریب حوزه های آبخیز هستند. میزان هدررفت این منابع تحت تاثیر عوامل متعدد از جمله ویژگی های باران قرار می گیرد. در این پژوهش، داده های دبی جریان، کل مواد جامد محلول، نسبت کل هدررفت عناصر غذایی همراه با ویژگی های باران برای رخدادهای سال های 1366 تا 1380 در حوزه آبخیز تهم چای متعلق به شرکت سهامی آب منطقه ای مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین ویژگی های خاک نیز با نمونه برداری خاک از نقاط مختلف سطح حوزه آبخیز و اندازه گیری آنها به دست آمدند. براساس نتایج، همبستگی معنی داری بین میزان دبی جریان رودخانه و مقدار باران وجود داشت. با این وجود، همبستگی معنی داری بین دبی جریان و شاخص های مدت و شدت باران مشاهده نشد. این نتیجه از یک سو به دلیل رابطه معکوس بین شدت و مدت بارندگی بود و از سوی دیگر به دلیل تغییرات زمانی پوشش گیاهی در منطقه بود که افزایش دبی جریان را در باران های شدید مهار می کند. بیشترین میزان دبی جریان در فصل بهار (1/68 مترمکعب بر ثانیه) و ماه فروردین ( 2/58 مترمکعب بر ثانیه) بود. در این موقع از سال مانند پاییز میزان بارندگی زیاد و فواصل زمانی آن کوتاه است. همچنین پوشش گیاهی ضعیف بوده و نقشی مهم در مهار رواناب های سطحی و کاهش دبی جریان در حوزه آبخیز ایفاء نمی کند. شاخص های کل مواد جامد محلول، نسبت کل هدررفت عناصر غذایی نیز دارای تغییرات زمانی بودند و بیشترین مقدار آنها به ترتیب در ماه آذر (282/55 میلی گرم بر لیتر) و (61/77 میلی گرم بر لیتر) مشاهده شد. منیزیم (mg+2) دچار بیشترین میزان هدررفت از خاک حوزه آبخیز بود. همبستگی منفی بین مقدار دبی جریان و کل مواد جامد محلول و نیز نسبت کل هدررفت عناصر غذایی وجود داشت. به طورکلی نتایج این پژوهش نشان داد که فصل بهار از نظر هدررفت آب و فصل پاییز از نظر هدررفت عناصر غذایی به عنوان حساس ترین زمان هدررفت منابع حوضه است. از این رو تقویت پوشش گیاهی در اوایل بهار و جلوگیری از عملیات کشاورزی (شخم و کوددهی) نادرست در اوایل پاییز می تواند راهکاری اساسی در حفظ این منابع حوضه باشد.