نبوت، شریعت و قانون

از مهم‌ترین شاخصه‌های فلسفه سیاسی اسلام، توجه به نبوّت و جایگاه نبی در ساختار اندیشه سیاسی است. نبی در فلسفه سیاسی کلاسیک اسلامی از دو جهت، بسیار مورد توجه قرار گرفته است: اول آن که نبی در راس ساختار سیاسی قرار دارد و قوام و دوام مدینه به او بستگی دارد؛ دوم آن که قانون در مدینه از نبی نشات می‌گیرد. در تفکر اسلامی نبی که با عالم فوق قمر در ارتباط است، معارف را در قالب شریعت که هم شامل قواعد فردی ـ اخلاق ـ و هم قواعد عمومی ـ قانون مدینه ـ می‌شود از جانب خداوند دریافت کرده و به عموم انسان‌ها عرضه می‌نماید. در زمان حضور نبیّ مکرم اسلام آیات قرآن و سیره و سنت او مبنای عمل و راهنمای افراد در زمینه امور فردی ـ اخلاق ـ و امور اجتماعی ـ قانون ـ تلقی می‌شد. اما آنچه امروزه برای مسلمانان مبنای عمل است، آیات قرآن و عملکرد معصومین : است. بنابراین اگر نصّ صریحی در قرآن یا سیره معصومین : در مورد خاصی وجود داشته باشد، در آن زمینه نیازی به قانون‌گذاری احساس نمی‌شود. در غیر این صورت می‌توان حکم مورد نیاز را از ادله شرعی استنباط کرد. علم فقه با شیوه‌های خاص خود عهده دار تعیین قواعد و قوانین مورد نیاز است. اما در مواردی که نصّ صریحی وجود ندارد و استناد به سیره یا سایر مستندات نیز امکان‌پذیر نیست، باید آنچه به عنوان قاعده و قانون وضع می‌شود، مطابق با شریعت باشد یا حداقل مخالفتی با آن نداشته باشد. به همین دلیل است که قانون موضوعه در میان مسلمانان، چندان نمی‌تواند جایگاهی داشته باشد و بخش کوچکی از قلمرو قانون در میان مسلمانان را به خود اختصاص می‌دهد. بر این اساس، قانون در دیانت اسلام و به تبع آن در تفکر اسلامی، پیوندی وثیق با دو مفهوم شریعت و نبوت دارد و نبی 9 به‌عنوان صاحب، مُبلّغ و آورنده شریعت، از سوی خداوند، منشا اصلی و منبع اساسی قواعد مورد نیاز افراد بشر در قالب قانون تلقی خواهد شد.