مبانی انسان‌شناختی سیره سیاسی نبوی

در تفکر دینی و فلسفی اسلام بین «هست و نیست»ها و «باید و نباید»ها رابطه مستقیم وجود دارد. هر آنچه وجود دارد، «خیر» است و هر آنچه خیر شد، «بایسته»ای را در پی دارد و هر آنچه وجود ندارد، «خیریّتی» نداشته و «بایسته‌ای» بر آن مترتّب نمی‌شود. بنابراین شکی نیست که ماهیّت هر نوع رفتار سیاسی ـ اجتماعی پیامبر ناشی از نوع نگرشی است که پیامبر از انسان و ماهیت و هستی او دارد. این مقاله در بیان مبانی نظری انسان شناسانه سیره سیاسی پیامبر می‌باشد تا نشان دهد سیره سیاسی پیامبر به ملاحظه ماهیت و سرشت انسان، به دنبال احیای کرامت ذاتی انسان است و به ملاحظه جایگاه وجودی او که از سوی خداوند به عنوان جانشین خدا در زمین تعیین شده، به دنبال رساندن انسان به کرامت ارزشی و ویژه‌ای است که خداوند به چنین انسانی افاضه کرده است. سیره سیاسی پیامبر از یک نگرش «ماهیت شناسانه» از انسان که معرّف دو بُعدی بودن انسان است و نگرش «وجود شناسانه» که معرّف جایگاه وجودی انسان نزد خداوند و در عالم هستی است، برخوردار بوده و در تلاش است انسان را با چنین ماهیتی به جایگاه عبودیت خدا و خلیفه‌اللهی برساند. نکته شایان ذکر این‌که نوع نگرش انسان‌شناسانه پیامبر موجب آن است که سیره سیاسی و حکومتی وی ناظر به دگرگونی دایمی و تحول انسان از نقص به کمال تا حدّ خلیفه‌اللهی باشد.