اقلیم اول سیاست در نهج‌البلاغه؛ زیست ‌جهان جاهلیت

در متن نهج‌البلاغه امیرالمومنین(ع) از هفت‌گونه سیاست متناسب با هفت‌دورۀ تاریخی سخن به میان آمده است که با اقتباس از تعبیر «الْاَقَالِیمَ السَّبْعَةَ» در خطبه 224، این پژوهش به زیست‌جهان جاهلیت پیش از اسلام به عنوان «اقلیم اول سیاست در نهج‌البلاغه» اختصاص یافته است. مهم‌ترین هدف و دغدغه، فهم و تبیین ابعاد و زوایای زیست‌جهان سیاست در آن دوره است. دستیابی به چنین هدفی بر پایۀ پرسش از چیستی جاهلیت در منظر امیرالمومنین (ع) تفسیر بدیعی از زیست‌جهان جاهلیت را به سامان رسانده است. تحلیل بر اساس چارچوب نظری «جاهلیت در آیات مدنی قرآن» و مشی بر روش «تفسیر استنطاقی» از بیانات حضرت در نهج‌البلاغه، نگرش تحقیق را از پژوهش‌های مشابه پیشین، متمایز ساخته است. تکاپوی تحقیق در دستیابی به اهداف، بر اساس پرسش اساسی و بر پایۀ منطق خویش، پنج دستاورد بدیع را به سامان رساند: دستاورد نخستین رسیدن به این حقیقت است که جاهلیت در کلام حضرت صرف نامگذاری برای یک دورۀ تاریخی ششصد‌ساله میانۀ عصر عیسی (ع) و بعثت پیامبر اسلام (ص) نیست، بلکه وصف عنوانی است که بیانگر سبک زندگی و زیست‌جهان خاصی از حیات سیاسی است که ظهور مصداقی‌اش در آن دوره بیشتر است. دومین دستاورد این پژوهش کشف مفهوم «لاعقلانیت» به‌مثابه نقطۀ مرکزی سیاست جاهلیت در نهج‌البلاغه است که واسطۀ ادراک چهار شاخص مهم «‌تباهی فطرت»، «تحاشی از وحی»، «دوری از اخلاق» و «انقیاد از خودکامگی» به‌مثابه دستاورد سوم شد. سامان‌بخشی به تحقیق در چهارچوب قرآنی «ظنّ الجاهلیه»، «حمیّة الجاهلیه»، «حکم الجاهلیه» و «تبرّج الجاهلیه» سبب شناسایی چهارلایۀ «سیاست جاهلی ضلالت»، «حاکمیت سیاسی جاهله»، «گرایش‌های سیاسی جاهله» و «رفتارهای سیاسی جاهله» به عنوان چهارمین دستاورد بدیع این پژوهش است.

the first realm of politics in nahj al-balagha: the lifeworld of ignorance (jāhiliyya)

in nahj al-balagha, the compilation of imam ʿali’s sayings, there is discussion of seven types of politics corresponding to seven historical epochs. by employing the term “seven realms” mentioned in sermon 224, this study explores the lifeworld of the pre-islamic period, commonly known as the period of ignorance (jāhiliyya), as the initial realm of politics in nahj al-balagha. the primary aim is to comprehend and elucidate the various facets of the political lifeworld during that era. pursuing this objective through the lens of imam ʿali’s perspective on the nature of “ignorance” leads to a fresh interpretation of the lifeworld of ignorance. this study distinguishes itself from others by analyzing within the theoretical framework of ignorance in medinan verses of the quran and employing the method of interrogative interpretation based on imam ʿali’s remarks in nahj al-balagha. to accomplish its aims, this study centers on a key question, resulting in five novel contributions. the first contribution is the argument that, according to imam ʿali, “ignorance” is not merely a label for a historical period spanning from the time of jesus to the beginning of prophet muhammad’s mission, but rather a characterization of a specific lifestyle and political lifeworld, prominently manifested during that period. the second contribution lies in the identification of “nonrationality” as the central aspect of ignorance politics in nahj al-balagha, leading to the third contribution of delineating four major characteristics: corruption of innate human nature, rejection of revelation, detachment from morality, and submission to tyrants. the fourth contribution involves framing the study in quranic terms, such as “notions of ignorance,” “bigotry of ignorance,” “judgment of ignorance,” and “display of ignorance,” which facilitates the identification of four layers: ignorance politics of misguidance, political rule of ignorance, political tendencies of ignorance, and political behavior of ignorance.