عقل جهانداری در اندیشه‌ی ایرانشهری؛ مقایسه‌ی نامه‌ی تنسر و سیاست‌نامه‌ی خواجه‌نظام‌الملک

هدف پژوهش حاضر بررسی و واکاوی دو متن کهن در اندیشه‌ی سیاسی ایران، یعنی نامه‌ی تنسر و سیرالملوک خواجه ‌نظام الملک به لحاظ پیروی از یک الگوی مشترک در مواجهه با مصایب روزگار خویش و نیز چارچوب‌های مشترک اندیشه سیاسی آنان است. در این راستا، پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی تداوم و بقای اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری، الگوی اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری در تاریخ تمدن ایران و چگونگی ترسیم وجوه اصلی آن را در قالب یک مدل پرداخته است. تحلیل محتوای کیفی این دو اثر با استفاده از نظریه‌ی بحران توماس اسپریگنز نشان داد که این دو چهره‌ی تاریخی، در دو برهه‌ی متفاوت از تاریخ ایران زمین، در شناسایی چیستی بحران، ریشه یابی علل و چرایی آن و ارائه‌ی راهکار و چگونگی برون رفت از آن، به شیوه ای مشابه عمل کرده اند. آن‌ها با بهره‌گیری از میراث عقل جهان‌داری و مولفه‌های آن همچون جایگاه برتر فرمانروای آرمانی، بازیابی وحدت در کثرت، حفظ اعتدال و در پیش‌ گرفتن راه میانه، فرزانگی و خرد، دادگری و عدل، پاسداشت سلسله ‌مراتب و انسجام اجتماعی درپی خروج از بحران‌های زمانه‌شان برآمده‌اند.

Rational intellect in Iranshahri’s thought; comparing “Tanassor” to “Siyasatnameh”

The aim of this study is to investigate and analyze the two ancient texts in the political thought of Iran, namely Tanassor and Siaer Al Molk in a sense of following a common pattern in the face of the struggles of his age as well as the concurrent frameworks of their political thought. In this regard, the research with descriptive analytical method has investigated the continuity and survival of Iranshahri political thought, the pattern of Iranshari political thought in the history of Iranian civilization and how the original aspects are drawn into a model. The analysis of the qualitative content of these two works by using of Thomas Springs’s crisis theory showed that these two historical figures, in two different eras of the history of Iran, in recognition of the nature of the crisis, reasons of its causes, and the way out of it, acted similarly. Using the heritage of rational intellect and its elements like the superior status of the ideal ruler, the restoration of unity in multiplicity, preserve of moderation, wisdom and reason , justice, and the recognition of hierarchies and social cohesion, they have followed to exiting of the crisis of time.