گفتمان‌های خدا – خلیفگی و خدا پادشاهی در نصیحه الملوک امام محمد غزالی

هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحۀ‌ الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی‌چون و چرای پادشاه‌اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه‌ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه‌ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین‌معنا که ارزش‌ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه‌ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین‌هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان‌ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده‌اند؛ از سوی‌دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده‌بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن‌ها فرمان‌برهایی مطلق درست می‌کنند. در سراسر متن کتاب نصیحۀ‌ الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل‌های مربوط به خلفا بیش‌تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می‌برد.  هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحۀ‌ الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی‌چون و چرای پادشاه‌اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه‌ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه‌ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین‌معنا که ارزش‌ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه‌ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین‌هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان‌ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده‌اند؛ از سوی‌دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده‌بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن‌ها فرمان‌برهایی مطلق درست می‌کنند. در سراسر متن کتاب نصیحۀ‌ الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل‌های مربوط به خلفا بیش‌تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می‌برد.

Godcaliphate and Godking discourses in Imam Muhammad Ghazali’s NasihatolMolouk

The purpose of the present study is to look into the characteristics and value system of kingcaliphate governance discourse in Imam Muhammad Ghazali’s NasihatolMolouk. The research method is descriptive and analytical, and the results revealed that the king is granted the charisma by which he undertakes to exercise justice and defend human rights as subjects are unspeakably subordinate to him. As for the discourse of caliphate governance, caliphate, the profile of God on earth, is the representative of enforcing laws and divine provisions and goodness to people, as people are required to act as absolute acolytes of caliphates and rulers. In the discourse proposed by Ghazali, the link between the two discourses is interactive rather than contradictory. That is to say, values and concepts are borrowed from Islam, as governance style and practices are indebted to the discourse of kingship. Theorists like Ghazali believe that power comes from the heavens and is granted to king or caliphate, binding people to merely follow caliphate as absolute rulers by fueling the idea that they are chosen individuals. Throughout the text of NasihatolMolouk, some kind of verbs prevail as a present perfect and indicative present for preIslamic kings, but verbs referring to caliphates are mostly subjunctive, and the text is mostly written with implications of an absent mode.