شیمی کانی و پتروژنز متابازیت های مجموعه دگرگونی – آذرین شترکوه (جنوب خاور شاهرود) شاهدی بر تکوین حوضه های کششی درون قاره ای نئوپروتروزوییک پایانی

مجموعه دگرگونی آذرین شترکوه در 80 کیلومتری جنوب خاور شاهرود و در لبه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه طیف گسترده‎ای از ترکیبات سنگی مانند متاپلیت ها، متاپسامیت ها، متابازیت ها (آمفیبولیت و گارنت آمفیبولیت)، متاکربنات ها (مرمرهای آهکی و دلومیتی) و متاریولیت ها را در برمی گیرد. سنگ مادر متابازیت ها شامل گدازه های بازالتی، دسته‌دایک های دیابازی و توده های نفوذی گابرودیوریتی کوچک‌مقیاس بوده است. نظر به فراوانی و اهمیت میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی دگرگون شده نسبت به دیگر اجزا، این مقاله به‌طور خاص به بررسی تغییر و تحولات آنها اختصاص یافته است. بر پایه شواهد صحرایی و سنگ‌نگاری، افزایش درجه دگرگونی متابازیت های حاصل از دگرگونی میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی، به تشکیل طیفی گوناگونی از انواع سنگ ها مانند آمفیبول شیست، آمفیبولیت، گارنت آمفیبولیت و در پایان آمفیبولیت های میگماتیتی انجامیده است. دما فشارسنجی مبتنی بر تجزیه شیمیایی نقطه ای گارنت، آمفیبول و پلاژیوکلازهای سازنده این متابازیت ها، محدوده دمایی 602 تا 711 درجه سانتی‎گراد و فشار 9 تا 11 کیلو بار را برای تشکیل، توقف تبادل و تعادل پایانی آنها مشخص ساخته که بیانگر شرایط دما و فشار رخساره های آمفیبولیت و آمفیبولیت بالایی است. از دید ژئوشیمیایی، ماگماهای سازنده این گروه از متابازیت ها دارای ماهیت توله‎ایتی تا کلسیمی قلیایی بوده‎اند. این ماگماها از ذوب بخشی گوشته سنگ‌کره‎ای زیر قاره ای منشا گرفته اند. روانه های بازالتی زیرآبی و دسته‌دایک های دیابازی در خلال رژیم‌های زمین‎ساختی کششی حاکم بر سرزمین های گندوانایی اواخر نئوپروتروزوییک ایران مرکزی تشکیل شده اند. این رژیم های زمین‎ساختی کششی با تشکیل حوضه‎های دریایی اقیانوسی درون قاره ای (کافتی یا پشت کمانی) همراه بوده اند. حوضه های مورد نظر، در یک بازه زمانی کوتاه و در طی یک فرایند جمع شدگی سریع، بسته و به‌صورت آمیزه های زمین‌ساختی یا منشورهای به هم افزوده روی پوسته قاره ای رانده شده اند. بر پایه سن سنجی های صورت گرفته به روش اورانیم سرب روی زیرکن های استخراج شده از این متابازیت ها، این رویداد دگرگونی در فاصله زمانی 526 تا 577 میلیون سال پیش (برابر اواخر نئوپروتروزوییک و رخداد کوهزایی کادومین در سرزمین های گندوانایی) صورت گرفته است.