تحلیل لیتوفاسیس ها و شرایط رسوب گذاری توالی آواری پالئوسن در البرز خاوری، ایران

در این مقاله واحد سنگ چینه ای سازند فجن به سن پالئوسن در شمال باختر شاهرود (البرز خاوری) مورد مطالعه قرار گرفته است. ترکیب سنگی اصلی سازند مزبور در مقطع مطالعه شده کنگلومرا و ماسه سنگ و ستبرای آن برابر با 5/172 متر است که با همبری از نوع ناپیوستگی فرسایشی موازی، لایه های آهکی کرتاسه پایانی را می پوشاند و همبری بالایی آن با سنگ آهک زیارت به سن ائوسن تدریجی است. بخش گسترده سازند فجن در مقطع مورد مطالعه را ارتوکنگلومرای پلی میکتیک و پلی مودال با دانه های گرد شده تا نیمه‎گرد شده تشکیل می دهد. جنس این دانه‎های آواری که به طور کلی کروی تا بیضوی شکل هستند، سنگ آهک، ماسه سنگ و چرت است. سنگ‌رخساره های کنگلومرایی پالئوسن با دو رخساره گراولی دانه‎پشتیبان (با گستردگی دانه ای بیشتر) به اشکال توده ای (gcm) و همراه با لایه بندی افقی (gh) مشخص می شوند که در سامانه رودخانه ای بریده بریده تشکیل شده اند. این موضوع با وجود شواهدی مانند فراوانی و بافت متراکم گراول ها، فابریک ایمبریکاسیون که نشان از جریان دیرینه یک سویه دارد، نبود فسیل به دلیل ماهیت اکسیدکنندگی محیط رسوبی، وجود عدسی های ماسه سنگی دارای لایه بندی مورب ناوه ای شکل (st) و گرد تا نیمه گرد بودن بیشتر گراول های موجود که نشان از دور از منشا بودن آنها دارد، تفسیر می شود. فراوانی بار بستر بیشتر در اندازه پبل تا کابل، وجود گراول هایی در حد بولدر، نبود رسوبات گلی دشت سیلابی و تداوم جانبی زیاد لایه های کنگلومرایی، دلایلی هستند که محیط رسوبی شناسایی شده را از نوع رودخانه مئاندری متمایز می کنند. لایه های ماسه سنگی مورد بررسی با رخساره های دارای ریپل‌مارک (sr) و لایه بندی مورب مسطح (sp) تبیین شده، از نوع ساب‌ لیتارنایت و کوارتز‌آرنایت هستند و در سامانه دلتایی تحت نفوذ کشند نهشته شده اند. معیارهای این تشخیص عبارتند از: وجود ساختار ریپل‌مارک تداخلی که نمایانگر تغییر در سوی جریان حامل ذرات آواری است، نیمه‌گرد شده تا گرد شده بودن دانه های ماسه که می تواند معرف جابه‎جایی مکرر دانه ها پس از ته‌نشست در محیط رسوبی باشد، جورشدگی خوب، بلوغ بافتی بالا، ناچیز بودن مقدار ماتریکس که وجه تمایز دلتای مشخص شده از انواع دیگر دلتاهاست و لایه بندی مورب درهم که آشکارترین نشانه از وجود جریان های رفت و برگشتی کشندی است.