پترولوژی و پتروژنز گدازه‌های بالشی در ناحیه فرومد، شمال خاوری ایران

گدازه‌های بالشی افیولیتی فرومد در باختر سبزوار و حاشیه شمالی خرد قاره ایران مرکزی رخنمون دارند. این گدازه‌ها دربردارنده سنگ‌آهک‌های پلاژیک با ریزفسیل‌های کرتاسه بالایی هستند و در دو گروه سنی تورونین پسین- سانتونین و کنیاسین- کامپانین پسین دسته‌بندی می‌شوند. گدازه‌های بالشی بازالتی به شکل‌های لوله‌ای و غده‌ای هستند و از بیرون به درون هر بالش شامل بخش‌های حاشیه‌ای خارجی (ویتروفیری)، میانی (واریولیتی) و درونی (اینترگرانولار) است. هر بخش دارای بافت خاص خود و مجموعه کانیایی از الیوین ± پلاژیوکلاز ± کلینوپیروکسن است. تشکیل بلورهای اسکلتی به‎ویژه الیوین و به ‌مقدار کمتر پلاژیوکلاز در بخش میانی، نشان از سرعت زیاد هسته‌بندی در این کانی‌ها دارد. سرشت ماگمایی گدازه‌های تورونین پسین- سانتونین توله‌ایتی و گدازه‌های کنیاسین- کامپانین پسین توله‌ایتی- کالک‌آلکالن است. اگر چه غنی‌شدگی عناصر lile، تهی‌شدگی نسبی از عناصر hfse، غنی‌شدگی متفاوت عناصر lree و روند تغییرات خطی عناصر hree، نشان از شکل‌گیری گدازه‌های بالشی در محیط وابسته به کمان و از منشا گوشته‌ای ناهمگن با درجات متفاوتی از ذوب بخشی دارد، اما کاهش نسبت‌های th/yb، la/nb، ce/nb و ce/th نشانگر گرایش آنها به محیط‌های حدواسط میان iab و morb است. بر خلاف گدازه‌های تورونین پسین- سانتونین، افزایش نسبت‌هایla/yb و nb/yb در گدازه‌های کنیاسین- کامپانین پسین نشانگر باروری گوشته و کاهش نسبت nb/ta و افزایش نسبی th بیانگر دخالت مذاب حاصل از ذوب بخشی صفحه فرورونده در زایش این گدازه‌هاست. ژرفای به ‌دست آمده برای محل ذوب سنگ منشا گدازه‌های بالشی منطقه میان 40 تا 70 کیلومتر برآورد می‌شود که بیانگر ذوب بخشی در محدوده پهنه لرزولیت اسپینل‌دار است. به نظر می‌رسد تشکیل گدازه‌های بالشی افیولیتی فرومد در یک حوضه حاشیه‌ای متمایل به پشت کمان مربوط به پهنه فرافرورانشی رخ داده است.