بررسی منشا زمین‌شناسی آلودگی به عنصر بور در چشمه‌های ایسی ‌سو، شمال ارومیه

چشمه‌های آبگرم ایسی‌سو در 70 کیلومتری شمال ارومیه، در شمالی‌ترین بخش پهنه سنندج-سیرجان قرار گرفته‌اند. پی‌سنگ منطقه را سنگ‎های دگرگونی پرکامبرین با ترکیب گنایس، شیست و آمفیبولیت تشکیل می‌دهد که توسط رسوبات جوان‌تر پوشیده شده است. غلظت بور در چشمه‌های آبگرم منطقه بیشینه mg/l451 است. چشمه‌ها از نوع na-(so4)-hco3 هستند و نسبت na/clدر آنها بیش از یک و 0.37=b/cl است، که نشان از تاثیر فرایندهای خاص زمین‌شناسی در تشکیل آنها دارد. تا زمان انجام این پژوهش، مطالعه‌ای در مورد منشازمین‌شناسی بور در منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلی این مطالعه تعیین عامل یا عوامل زمین‌شناسی به وجود آورنده غلظت بالای بور در آب این چشمه‌هاست که موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی بسیاری در منطقه شده است. طی این پژوهش مشخص شد که آب‌های جوی نفوذ یافته، در اثر گرمای ناشی از توده‌های نفوذی ژرف زمین گرم می‌شوند و سپس به‌ همراه سیال‌های ماگمایی به بالا می‌روند. این آب‌ها در سطوح بالا در مخازنی با سنگ مخزن دگرگونی، جمع و سبب شست‎وشوی فازهای کانیایی حامل بور در آنها شده‎اند. آب دارای بور از راه شکستگی‌ها به سطح زمین می‌رسد. در منطقه بخشی از این آب به‎صورت چشمه آب گرم در سطح زمین جاری می‌شود و بخشی نیز از راه گسل‌ها، آلودگی را به مناطق همجوار انتقال می‌دهد. این پژوهش نشان داد که در منطقه 2 عامل بیشترین تاثیر را بر مقدار بالای بور چشمه‌های ایسی‌سو دارد: 1) واکنش متقابل میان سنگ-آب در شستشوی فازهای کانیایی ناپایدار حامل بور مانند مسکوویت، تورمالین، بیوتیت و هورنبلند موجود در سنگ های دگرگونی مانند گنیس و میکاشیست؛ 2) نفوذ زبانه‌های سیال‎های ماگمایی حامل بور مرتبط با فعالیت‌های آتشفشانی جوان. با توجه به‌اینکه دمای بالا نقش زیادی در مقدار شست‎وشوی بور از سنگ‌های مسیر دارد، حدس زده می‌شود که مقدار بالای بور این چشمه‌ها، به احتمال نشان‌دهنده وجود پتانسیل‌های خوبی از مخازن آب گرم در ژرفای زمین و نیز وجود سنگ‌های با محتوای بور بالا در مسیر بالاآمدگی این آب‌ها باشد.