کانه‌زایی آهن منگنزدار در دولومیت‎های معادل سازند شتری در شمال خاور دهبید، پهنه سنندج- سیرجان جنوبی، استان فارس

کانسارهای آهن منگنز‌‌دار گوشتی- هنشک، گلی و چشمه ‏اسی در شمال خاور دهبید (صفاشهر)، در 175 کیلومتری شمال خاور شیراز قرار گرفته‌اند. این کانسارها در پهنه‌ برشی هنشک، زیر‌پهنه‌ با دگرشکلی پیچیده‌ پهنه سنندج- سیرجان جنوبی، واقع شده‌اند. قدیمی‌ترین رخنمون‌های سنگی منطقه معدنی را شیل و ماسه‌سنگ های دگرگون شده و آهک بلورین پرمین تشکیل می‌دهند. واحدهای دولومیتی تریاس میانی (معادل سازند شتری)، توسط گسل‌های راندگی روی سنگ‌های آتشفشانی- رسوبی دگرگون و دگر‌شکل شده تریاس بالایی، رانده شده و به دلیل قرار‌گیری در پهنه‌های گسلی راندگی، غالباً تکرار شده‌اند. سنگ درونگیر ماده معدنی، دولومیت‎های تریاس میانی و ژیومتری آن عدسی‌شکل و همروند با لایه‌بندی و بافت آن توده‌ای، پر‌کننده فضای خالی، لامینه و دانه پراکنده است. کانی‌شناسی ماده معدنی هماتیت، مگنتیت، گوتیت، رامسدلیت، کریپتوملان و پسیلوملان بوده که همراه با دولومیت، کلسیت، کوارتز و باریت هستند. در مطالعات ژیوشیمیایی انجام‌گرفته برای تشخیص منشا ماده معدنی نسبت‌های mn/fe، si/al و na/mg عناصر اصلی نشان‌دهنده تشکیل کانسار به‌وسیله فرایندهای گرمابی در یک محیط رسوبی- آتشفشانی کم‌ژرفاست. نمودارهای عناصر فرعی همگی بر محتوای پایین کانسنگ از عناصری همچون ni ، co و cu دلالت دارند، که نمایانگر قرار‌گیری کانسارهای مورد مطالعه، در محدوده کانسارهای با منشا گرمابی است. الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب برای کانسنگ آهن منگنز دار منطقه نیز شباهت زیادی با الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب در کانسارهای رسوبی- آتشفشانی با منشا گرمابی دارد. با توجه به ژیومتری و شکل ماده معدنی، دو نوع کانه‌زایی در منطقه قابل تشخیص است، کانه‌زایی نوع اولیه که کانه‌زایی اصلی و چیره در منطقه بوده و هم‎روند با لایه‌بندی و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی است. ماده معدنی در آن به‎صورت توده‌ای، لامینه، دانه‌پراکنده و چین‌خورده همراه با سیلیس و دولومیت است. کانه‌زایی نوع رگه‌ای همروند با گسل‌ها بوده و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی و کربناتی دگرگون شده و خردشده پرمین همراه است و ماده معدنی در آن بافت برشی یا کاتاکلاستیکی یافته است. با توجه به مجموع ویژگی‌های مطالعه شده مانند جایگاه خاص چینه‌ای، شکل ماده معدنی، بافت، توالی پاراژنتیک کانی‌ها، رخساره دولومیتی- چرتی کانه‌دار و ویژگی‌های ژیوشیمیایی، کانسارهای آهن منگنز دار شمال خاور دهبید یک نهشته چینه کران (stratabound)، با میزبان کربناتی هستند که در سنگ‌های دولومیتی تریاس میانی معادل سازند شتری در یک حوضه کم‌ژرفا تشکیل شده‌اند.