روند کانی‌سازی عناصر پرتوزا و ارتباط آنها با سریم و ایتریم با استفاده از داده‌های ‏لیتوژیوشیمیایی در محدوده آنومالی پنج ‌ساغند ‏

منطقه مورد مطالعه در آنومالی پنج‌ ساغند، در پهنه ساختاری ایران مرکزی و در کمربند فلززایی بافق- رباط پشت بادام قرار دارد. کانی‌سازی اورانیم، توریم و عناصر خاکی کمیاب در ‏منطقه ساغند، به‎طور چیره از نوع گرمابی و متاسوماتیسم وابسته به توده‌های نفوذی منطقه (گرانیت موجود در شمال آنومالی پنج) است. تمرکز اورانیم نوع گرمابی، از سامانه ‏شکستگی‌های ژرف پیروی می‌کند و در حواشی عدسی‌ها و توده‌های مگنتیت به جا گذاشته شده است. علت آن، ایجاد محیط‌های ژیوشیمیایی مناسب است و پدیده متاسوماتیسم آلکالن ‏و همراهی توریم و اورانیم با عناصر خاکی کمیاب یکی از آشکارترین ویژگی‌های این چرخه فلززایی در ایران مرکزی و منطقه مورد مطالعه است. در منطقه ساغند و به‌ویژه محدوده ‏مورد مطالعه، سریم و ایتریم همبستگی مثبت زیادی با کانی‌سازی عناصر پرتوزا (اورانیم و توریم) نشان می‌دهند. به خاطر رابطه ژنتیکی این عناصر (سریم و ایتریم)، با کمک روش آمار ‏کلاسیک و با استفاده از محاسبه متغیرهای آماری روی داده‌های لیتوژیوشیمیایی برداشت‌شده در منطقه، جدایش جوامع بی‌هنجار صورت پذیرفت، سپس نمودار‌های ستونی پراکندگی ‏فراوانی آن رسم و متغیرهای آماری عناصر محاسبه و در پایان جدایش جوامع بی‌هنجار صورت گرفت. نتایج حاصل از همبستگی مثبت و بالای توریم و اورانیم با عناصر سریم و ایتریم در ‏منطقه نشان می‌دهد که فازهای کانی‌سازی این عناصر یکسان است و از یک سازوکار پیروی می ‌کند. با تلفیق نقشه های ژیوشیمیایی با زمین شناسی مشخص شدکه‌کانی‌سازی عناصر پرتوزا ‏در منطقه از نوع متاسوماتیت است که سنگ‌های اولیه منطقه، شامل واحدهای سنگی آذرآواری، دیابازها، داسیت‌پورفیری و گابرو را تحت تاثیر متاسوماتیسم قرار داده و انواع سنگ‌های ‏اصلی منطقه آمفیبول‌متاسوماتیت، آمفیبول – آلبیت‌متاسوماتیت، آلبیت‌متاسوماتیت، آمفیبول-‏‎ ‎کوارتز- فلدسپار متاسوماتیت، آمفیبول- فلدسپار- اپیدوت‌متاسوماتیت و آمفیبول- بیوتیت- ‏ارتوز- تالک- کلریت- اپیدوت‌متاسوماتیت را در منطقه به‌وجود آورده است. بی‌هنجاری به‌دست آمده برای اورانیم، با روش آمار کلاسیک، در باختر متمایل به جنوب باختری، مرکز و ‏جنوب نقشه مشخص شد. این روش برای بی‌هنجاری توریم، نواحی باختر متمایل به جنوب باختری، مرکز و جنوب نقشه- که بخش مرکزی توریم بیشتری نسبت به اورانیم دارد- را ‏آشکار کرد و برای بی‌هنجاری سریم و ایتریم نیز همان مناطق بی‌هنجار بالا را نشان داد، با این تفاوت که مقدار ایتریم نسبت به عناصر دیگر در مرکز، بی‌هنجاری بیشتری را نشان می‌دهد. ‏