کانی شناسی و ژیوشیمی عناصر خاکی کمیاب در کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت ناحیه ‏زنجان

کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت، از ذخایر مهم عناصر خاکی کمیاب به شمار می روند. کانی‌زایی عناصر خاکی کمیاب در ناحیه زنجان، همراه با کانسارهای مگنتیت- آپاتیت سرخه دیزج، ‏علی آباد، مروارید، ذاکر، اسکند و گلستان آباد دیده می شود. این ناحیه از دید ساختاری در پهنه البرز باختری- آذربایجان و زیرپهنه طارم قرار دارد. بیشتر سنگ های ناحیه، مربوط به ‏واحدهای گدازه ای ایوسن و شامل الیوین‌بازالت، تراکی‌آندزیت،‎ ‎آندزیت و به مقدار فراوان سنگ های آذرآواری به‌ویژه توف است که در طی ایوسن بالایی توسط توده های نفوذی با ‏ترکیب میکروکوارتزدیوریت پورفیری و کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت قطع شده اند. کانی زایی مگنتیت- آپاتیت ناحیه زنجان در ارتباط با سنگ های نفوذی با ترکیب ‏کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت است و بیشتر به شکل رگه ای و داربستی (رگه- رگچه های نامنظم مگنتیت- آپاتیت) دیده می شود. در همه کانسارهای مگنتیت- آپاتیت ناحیه، ‏بلورهای آپاتیت همراه با مگنتیت است و اندازه آنها در برخی موارد به بیش از 20 سانتی‏متر می رسد. مونازیت مهم‏ترین کانی عناصر خاکی کمیاب در این ذخایر است که به‌صورت ‏میانبار(انکلوزیون) در آپاتیت تمرکز پیدا کرده است. محتوای مجموعree ‎‏ در کانی آپاتیت این کانسارها 4/0 تا 6/1 درصد است. مطالعات انجام‎شده، بیانگر غنی‌شدگی این کانسارها از ‏عناصر خاکی کمیاب سبک (‏lree‏) نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین (‏hree‏) است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد کانی سازی مگنتیت- آپاتیت در ناحیه زنجان از ‏ماگمای کوارتزمونزونیتی با ترکیب کالک‌آلکالن که در موقعیت زمین‌ساختی کمان های ماگمایی قرار دارد، تشکیل شده است‎.‎‏ با توجه به بررسی های انجام‎شده در ناحیه زنجان، ‏کانسارهای مگنتیت- آپاتیت این ناحیه در گروه پتانسیل های مهم تمرکز ‏ree‏ در ایران به شمار می آیند.‏