سنگ‌شناسی گدازه های زیردریایی منطقه حیران در شمال خاور اردبیل به عنوان مطالعه ‏موردی از نوار باز شدگی حاشیه جنوبی دریای خزر

منطقه حیران در شمال خاور اردبیل و جنوب باختر دریای خزر واقع شده است. شواهد صحرایی نشان‌دهنده فعالیت های آتشفشانی زیردریایی در این منطقه است. ترکیب کلی این ‏سنگ‌ها، بازالتی بوده و برونزدهایی از گدازه‌های بالشی (پیلولاوا)، منشور، دایک و روانه های گدازه ای در نقاط متعدد نشان‌دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه است. مطالعات ‏صورت گرفته در نقاط دیگری از حاشیه جنوبی دریای خزر و تشابه ساختاری و سنگ‌شناسی منطقه حیران با این مناطق می تواند تاییدکننده این نکته باشد که منطقه حیران دنباله بازشدگی ‏حاشیه جنوبی دریای خزر است. سن سنگ‌های آتشفشانی زیردریایی منطقه به کرتاسه پایانی تا ایوسن نسبت داده می شود. سنگ‌های مورد مطالعه از نظر ویژگی‌های سنگ‌نگاری در ‏طیفی از آندزی‌بازالت تا اولیوین بازالت قرار داشته به سری آلکالن تعلق دارند. جایگاه زمین‌ساختی- ماگمایی این گدازه‌ها به حوضه پشت کمان مربوط است. منشا ماگمای سازنده این ‏سنگ ها به گوشته سنگ‌کره‌ای زیرقاره مربوط بوده و در رابطه با فرایند فرورانش احتمالاً در یک محیط فرافرورانش (سوپراسابداکشن) تشکیل شده اند. بسته شدن اقیانوس سوان ـ آکرا ـ ‏قره‌داغ سبب تشکیل حوضه حاشیه ای جنوب دریای خزر به صورت یک حوضه پشت کمانی در کرتاسه بالایی تا اواسط پالیوژن شده است. گدازه های زیردریایی منطقه حیران احتمالاً از ‏بقایای فعالیت های آتشفشانی در این حوضه حاشیه ای هستند.‏