سخن سردبیر شماره 92

سخن سردبیراشتوکلین: چهره‌ای ماندگار در زمین‌شناسی ایرانبه شما به ویژه جوانان جویای نام در رشته زمین شناسی توصیه می‌کنم کتاب سرزمین پارس نوشته زنده ‏یاد یوان اشتوکلین (2008- 1921) زمین‌شناس نام آشنا در فرهنگ زمین‌شناسی ایران را که خاطرات بیش ‏از 25 سال کار مثال زدنی او در این کشور می‌باشد حتماً مطالعه نمایید.‏در فرهنگ نام آوران خارجی در زمین‌شناسی ایران، نام‌هایی چون گانسر، هوبر، روتنر، استپانوف، جیمز و ‏وایند، هوکریده، ریبن و ... به چشم می‌خورد که هر کدام به گونه‌ای به زمین‌شناسی ایران خدماتی انجام ‏داده‌اند ولی هیچکدام از آنان تداوم خدمتی در حد و اندازه‌های اشتوکلین را تجربه نکرده‌اند. آنگونه که ‏در خاطرات حضورش در ایران آورده از سال 1950 تا 1975 در ایران بوده که ابتدا به عنوان کارشناس ‏سازمان ملل به شرکت نفت آن زمان معرفی و مشغول به کار شد.‏شرح مسافرت‌های پژوهشی- اکتشافی‌اش با هدف یافتن میدان‌های نفتی در نقاط مختلف خاور ایران از ‏جمله بلوچستان، کویر لوت و خاور دور کشورمان واقعاً خواندنی، عبرت آنگیز و آموزنده است. بخوانید و ‏ببینید در چه شرایط و چه امکاناتی کارکرد و چقدر لذت بخش آنها را توصیف کرده‌است به عنوان مثال ‏در صفحه 116 کتاب آورده من و مشتاقیان با مشقت سوار زین‌ها شدیم و به پیش بسم الله .. در راس ‏کاروان سیدهاشم پیش می‌رفت در پشت او بر فراز شتر من بودم، مغرور مثل یک شاه بر فراز اریکه ‏شاهی، آن بالا روی شتر نشسته بودم که واقعاً یک کشتی جنگی را می ماند و ... آیا شترسواری آن‌هم در ‏منطقه‌ای مانند بلوچستان آن زمان را می‌توان با اریکه شاهی هم‌سنگ دانست؟ آیا این چیزی غیر از یک ‏عزم آهنین و انگیزه استثنایی و علاقه مثال زدنی به حرفه‌ای مانند زمین‌شناسی می‌تواند باشد که در آدم‌هایی ‏چون اشتوکلین نمودار می‌شد.‏در سال 1961 به کمک و بودجه مخصوص سازمان ملل، سازمان زمین‌شناسی تاسیس شده و اشتوکلین به ‏موجب حکمی ماموریت یافته تا به اتفاق دیوید اندروز و کارشناسان ایرانی (مرحوم خادم، نبوی و صمیمی) ‏زیرساخت‌های یک سازمان زمین‌شناسی استاندارد که تا آن زمان در فرهنگ نامه‌ها به عنوان معرفت ‏الارض با شرحی در حد چهار، پنج کلمه معرفی شده بود که نه تعریف زمین‌شناسی از آنها در می‌آید و ‏نه این که کسی از تحصیل در این رشته و ویژگی‌های آن خبر داشت را پی ریزی نماید و حاصلش آن شده ‏که امروزه می بینیم. به زیر پوشش رفتن سطح کلی مملکت توسط نقشه‌های 1:250000 (146 برگ) و ‏‏1:100000 (625 برگ) و بسیاری کارهای اکتشافی و موضوعی که در سایت سازمان ذخیره شده‌اند. با ‏توصیف بالا بد نیست با نگاه گذرایی انگیزه آمدنش به ایران را مرور کنیم:‏‏ در یکی از روزهای زیبای ماه اکتبر سال 1949 اتفاق بسیار عجیبی در زندگی من روی داد. در حین ‏گردش در منطقه اشتانین فور اشتاپ در شهر بازل با فرانسوا بانویی که در زمان اقامتم در ژنو با او آشنایی ‏داشتم، روبرو شدم. او را برای نوشیدن قهوه به کافه تروبیک دعوت کردم ... و در ادامه تا آنجا ‏می‌رسد که می‌گوید: ‏او نگاهی به نقشه‌روی میز انداخت ناگهان با لحن شوخی از من پرسید: اگر تو جای انتخاب داشتی کجا می ‏رفتی؟ شاید در آن لحظه رویای واقعی از آینده داشتم زیرا قاشق چای خوری را برداشته و با دسته آن همین ‏طوری به بلوچستان در ایران اشاره کردم و گفتم من حاضر بودم برای نمونه در همین نقطه سوار بر شتری ‏شده و از میان بلوچستان به سمت تهران بروم و همین کار را هم کرد.‏راستی بلوچستان (آن‌هم بلوچستان 50-60 سال پیش) چه جذابیتی داشت که اشتوکلین را تا اندازه تحریک ‏می‌کرد که زندگی در بلوچستان را بر کشوری چون سوییس ترجیح دهد؟ و شتر سواری را بر مرسدس بنز ‏سواری رجحان دهد؟ جواب را از قول یکی از شاگردانش بشنوید که:‏اشتوکلین فرهنگ کار (زمین‌شناسی) را در سازمان زمین‌شناسی بنا نهاد و آیندگان نیز از شیوه کار ایشان ‏بهره وافر گرفتند. آموختیم چگونه در شرایط سخت زندگی کنیم. با حداقل امکانات رفاهی در اقصی نقاط ‏کشور بسازیم و خدمت کنیم و به نوآوری یافته‌های خود بیاندیشیم. روانش شاد، یادش گرامی باد.‏