پژوهشی نوین بر پتروژنز و سن‌یابی گدازه‌های بازیک کواترنری شمال باختری ایران، در ‏مقایسه با مراکز منشا در فلات ایرانی – ترکی‏

بسیاری از مراکز آتشفشانی در ایران سن پلیوکواترنری دارند که ده‌ها میلیون سال پس از برخورد اولیه عربی- اورازیا شکل گرفته‌اند. سنگ‌های بازالتی شمال باختری ایران در استان ‏آذربایجان غربی، بخشی از سری‎‎های گسترده ماگماهای پلیوکواترنری گوشته‌ای هستند که در فلات ایرانی- ترکی فوران یافته‌اند. طیف گسترده‌تر ترکیبات نمونه‌های سنگی این فلات از ‏بازالت‌های اولیه تا ریولیت همراه با گدازه‌های پتاسیمی تا اولتراپتاسیک است‏‎.‎‏ بازالت‌های آلکالن با ویژگی درون صفحه‌ای و بازالتهای مشابه بازالت‌های جزایر اقیانوسی در این فلات ‏حضور دارند.از این‌رو، مطالعات دقیق سنگ‌شناختی و تعیین سن تکاپوی آتشفشانی بازیک کواترنری شمال باختر ایران که در بخش خاوری این فلات قرار گرفته است، اهمیت بسیاری ‏دارد. این مقاله ماهیت و سن‌های جدید به روش ‏‎40ar/39ar ‎‏ سنگ‌های آتشفشانی بازیک شمال باختر ایران را در مقایسه با آتشفشان‌های جوان خاور ترکیه (آناتولی)، آرارات و تندورک ‏و ایگیتداغی مورد بررسی قرار می‌دهد‎.‎‏ این آتشفشان‌های جوان در چند مرحله مواد آذرآواری و روانه‌‌های گدازه‌ را با ترکیب بازیک تا میانه فوران کرده‌اند. چنان‌که از شمال ماکو تا ‏جنوب باختری دریاچه ارومیه (حدود 200 کیلومتر)، طی مدت زمان کوتاهی در طی کواترنری از مواد بازیک پوشیده شده است. این سنگ‌های بازیک تا میانه از آتشفشان‌های آرارات ‏‏(آگری‌داغی)، تندورک و ایگیتداغی منشا گرفته‌اند. بررسی تغییرات شیمی سنگ‌های آتشفشانی کواترنری نشان از پیشرفت ژیوشیمیایی ترکیبات از کالک‌آلکالن به آلکالن، از سوی ‏شمال (ماکو) به سمت جنوب (سلماس) منطقه، با نزدیک‌شدن به صفحه عربی دارد‎.‎‏ گدازه‌ها حدود 10 میلیون سال پیش از یک پوسته ستبر و یک گوشته سنگ‌کره‌ای نازک در فلات ‏ایرانی- ترکی فوران یافته‌اند. دامنه‌های سنی این گدازه‌های بازالتی، از 87/1 تا 4/0 میلیون سال برآورد شده است. این داده‌های سنی، از مطالعات سن‌یابی که پیش‌تر در ترکیه انجام شده ‏است، سن‌های بسیار دقیق‌تری را نشان می‌دهد و ایگیتداغی که پیش از این تعیین سن نشده بود، در این مطالعه سن‌یابی شده است. با مطالعات سنگ‌شناختی و برآورد سنی دقیق از ‏گدازه‌های شمال باختر ایران و مقایسه با سنگهای مشابه در ترکیه می‌توان به تصویر کاملی از تکاپوی ماگمایی سرتاسری این بخش از فلات ایرانی- ترکی دست یافت.‏