بررسی زایش لیستونیت‌های طلادار با استفاده از مطالعات کانی‌شناسی، ژیوشیمی، کانی سنگین، میانبارهای سیال و‎ ‎ایزوتوپ‌های پایدار (اکسیژن، کربن و گوگرد) در ‏ پهنه افیولیت- ملانژ خاور کشور... ‏

لیستونیت (‏listvenite‏) یک سنگ اولترامافیک کربناتی‏‎ ‎شده (‏ophiocarbonate‏) است که به دلیل داشتن فلزات گرانبها و پایه به‌ویژه طلا، نقره، مس، آرسنیک و جیوه از دید اکتشاف و ‏بهره برداری مهم به شمار می آید. این سنگ‌ها که‎ ‎در پهنه‌های افیولیت- ملانژ و در کنار گسل‌های اصلی و پهنه‌های برشی بیشترین رخنمون را دارند، در نتیجه دگرسانی آب‎دار و کربناتی ‏سنگ های اولترامافیک تشکیل شده اند. در خاور ایران گستردگی رخنمون های لیستونیتی قابل توجه است. از دید سنگ‎نگاری، لیستونیت های هنگران به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند: ‏‏1- لیستونیت های کربناتی (نوع ‏i‏) 2- لیستونیت های سیلیسی (نوع ‏ii‏) و 3- لیستونیت های سیلیسی سولفیددار با بافت برشی (نوع ‏iii‏). مقدار طلا در این سنگ ها عموماً پایین است و ‏بالاترین مقدار آن در لیستونیت های نوع ‏iii، ‏ppb‏ 290 اندازه گیری شده است. در مطالعه نمونه‌های کانی سنگین در رسوبات آبراهه ای لیستونیت های منطقه، ذرات طلا، پیریت، ‏کالکوپیریت، سینابر و مس طبیعی تشخیص داده شد. ذرات طلا بیشتر همراه با پیریت هستند و بیشترین اندازه آن به 80 میکرون می رسد. داده‌های تجزیه نقطه‌ای نشان می‎دهد که بیشتر ‏سولفیدها از پیریت، مارکاسیت، براوویت (‏brovoite‏) و به مقدار کمتر کالکوپیریت تشکیل و بیشتر پیریت ها به مارکاسیت تبدیل شده‏‎اند. همچنین بیشتر کانی‎های کربناتی موجود در این ‏لیستونیت‌ها، دولومیت و منیزیت است. وجود کانی شاخص براوویت با منطقه‌بندی آشکار و مرتبط با تغییرات مقادیر نیکل، نشانگر تغییرات متناوب فیزیکوشیمیایی در سیال گرمابی است. ‏مطالعه کانه‎نگاری و توالی همبود کانی‏‎ها نشان از تشکیل دولومیت و منیزیت در مرحله پیش از کانی سازی و در ادامه آن سولفیدها (بیشتر پیریت) دارد.‏‎ ‎مطالعه ایزوتوپ های پایدار کربن و ‏اکسیژن در 3 نمونه دولومیت (‏‎= 9.353- 9.982 ‰, ?13cpdb =1.57-1.67 ‰‎‏ ‏?18osmow‏) نشان می‏‎دهد که منشا ایزوتوپ‌های اکسیژن و کربن می‌‏تواند از آب‎های اقیانوسی باشد که در ‏اثر حرکت و چرخش این آب‎ها در سنگ‏‎های اولترامافیک مجموعه‌های افیولیتی و به دنبال آن، رخداد دگرسانی در آنها، دولومیت تشکیل شده است. با توجه به گستره?34scdt ‎‏ در زوج ‏کانی پیریت- مارکاسیت در لیستونیت های سیلیسی هنگران (9/7- 7/5 ‰)، چنین به نظر می رسد که سولفور کانی‏‎های سولفیدی اشاره‎شده، از سنگ‌های گرانیتی جنوب منطقه منشا گرفته‌ ‏است. با در نظرگرفتن حضور گسترده سنگ‎‏‌های اولترامافیکی سرپانتینی‎شده و همچنین رخنمون‎های گرانیت در منطقه مورد مطالعه، می‌توان منشا طلا، نقره و عناصر پایه از جمله مس، ‏سرب، روی، جیوه، آرسنیک، آنتیموان را مرتبط با گرانیت‌های منطقه و منشا کروم، نیکل، تیتان و آهن را مرتبط با اولترامافیک‌ها دانست. نتایج حاصل از مطالعه میانبارهای سیال روی ‏رگه‌های کوارتز کانه‌زایی‌شده در لیستونیت های هنگران نشان می دهد که سیال‌گرمابی موثر بر سنگ میزبان شوری پایینی دارد و بیشترین دمای سیال 280 درجه سانتی‎گراد اندازه گیری ‏شده است.‏