کانی‌شناسی و سنگ‏شناسی اسکارن کمتال (شمال خاروانا، آذربایجان شرقی)‏

اسکارن کمتال در 20 کیلومتری شمال خاروانا در آذربایجان شرقی قرار دارد. دگرسانی متاسوماتیک نوع اسکارن در نتیجه نفوذ توده مونزونیتی کمتال به درون سنگ‌های کربناتی ‏ناخالص کرتاسه بالایی تشکیل شده است. اسکارن کمتال از دو بخش اسکارن بیرونی(اگزواسکارن) و اسکارن درونی(اندواسکارن) تشکیل شده است. اسکارن بیرونی، پهنه اصلی ‏اسکارن در منطقه مطالعاتی بوده و ستبرای آن بین 100 تا 600 متر متغیر است. مطالعات صحرایی و کانی‌شناسی نشان می‏دهد که پهنه اسکارن بیرونی شامل بخش غنی از گارنت (زیرپهنه ‏گارنت اسکارن)، غنی از اپیدوت (زیرپهنه اپیدوت اسکارن) و زیرپهنه مرمر است. گارنت مهم‌ترین و شاخص‌ترین کانی کالک‏سیلیکاتی بدون آب در زیرپهنه گارنت اسکارن است. ‏ترکیب کلی آنها از نوع گروسولاریتی است (‏ad33-35‎‏)، اما در امتداد شکستگی‌ها، مولفه آندرادیتی چیره می‌شود (‏ad66-73‎‏). کلینوپیروکسن دیگر کانی فراوان زیرپهنه گارنت اسکارن ‏است که از نظر ترکیب شیمیایی از نوع دیوپسیدی است (‏di82.8-85.7‎‏). در زیرپهنه اپیدوت اسکارن، کانی‏ مهم و اصلی اپیدوت است و گارنت و کلینوپیروکسن در مقادیر محدودی در ‏برخی نقاط حضور دارند. مطالعات سنگ‌نگاری بیانگر این است که سنگ اولیه زیرپهنه گارنت اسکارن، آهک مارنی و سنگ اولیه زیرپهنه اپیدوت اسکارن، از نوع مارن رسی بوده است. ‏فرایندهای اسکارنی‎شدن به دو مرحله مجزای پیش‌رونده و پس‌رونده قابل تقسیم است. مرحله پیش‌رونده بی‌فاصله پس از جایگیری ماگمای مونزونیتی کمتال به درون سنگ‌های کربناتی ‏ناخالص آغاز شده است. شار حرارتی بالای توده مونزونیتی کمتال موجب دگرگونی ایزوشیمیایی و تبدیل سنگ‌های آهکی خالص به مرمر و تحول سنگ‌های آهکی رس‌دار به ‏اسکارنویید (دگرگونی- متاسوماتیک دو جانبه) شده است. ورود فاز سیال مستقل حاصل از تبلور ماگما به درون شکستگی‌های سنگ‌های درونگیر، مقادیر قابل ملاحظه‌ای از عناصری ‏همچون ‏fe، ‏si‏ و ‏mg‏ را به درون هاله متاسوماتیک وارد کرده که منجر به تشکیل مقادیر قابل توجهی از کانی‌های کالک سیلیکاتی بی‌آب شده است. در مرحله پس‌رونده،‌ در اثر ورود ‏سیال‌های گرمابی دمای پایین‌تر و فرایندهای هیدرولیز، کربن‌گیری و سولفیدی‌شدن، بخشی از کانی‌های کالک‌سیلیکاتی بی‌آب توسط کانی‌های کالک‌سیلیکاتی آب‌دار، سولفیدها، ‏اکسیدها و کربنات‌ها جانشین شده‌اند. گارنت و کلینوپیروکسن فراوان‌ترین مجموعه کانی‌شناسی اسکارن کمتال هستند که در دمای کمتر از 550 درجه سانتی‌گراد تشکیل شده‌اند. نبود ‏ولاستونیت در این مجموعه کانی‌شناسی، هم‌رشدی بلورهای گارنت و کلینوپیروکسن و نبود هاله واکنشی بین این دو کانی و نبود بافت‌های جانشینی نشانگر این است که این دو کانی به ‏صورت همزمان در محدوده دمایی430 تا 550 درجه سانتی‎گراد و فوگاسیته اکسیژن میان 26-10 تا 23-10 تشکیل شده‌اند. ‏