اهمیت پارامترهای مورد استفاده در پهنه‌بندی زمین‌ساختی خود سامانده ایران

وجود گسل‌های فعال، آتشفشان‌ها، رخداد زمین‌لرزه‌های ویرانگر و پستی و بلندی‌های فراوان در ایران، بررسی زمین‌ساختی و لرزه‌زمین‌ساختی این سرزمین را از اهمیت فراوان برخوردارکرده است. در گذشته پهنه‌بندی‌های زمین‌ساختی و لرزه‌زمین‌ساختی این کشور با استفاده از معدودی داده‌های سطحی شامل: مشاهدات صحرایی، عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای و ... انجام شده است. افزایش حجم داده‌ها، و لزوم پهنه‌بندی دقیق و به دور از قضاوت‌های شخصی باعث شده که در سال‌های اخیر با استفاده از طیف وسیعی از داده‌های سطحی و زیر سطحی و کاربرد روش‌های آماری چند متغیره، اقدام به تهیه نقشه‌های رقومی خود سامانده شود. در این مقاله، ابتدا مجموعه گسترده‌ای از اطلاعات زمین‌شناسی، ژیوفیزیکی و زمین‌ریخت‌شناسی ایران گردآوری و سپس با استفاده از مدل‌های آماری، نقشه‌های رقومی خود سامانده تهیه شده است. بر اساس نتایج حاصل سرزمین ایران به 7 زون زمین‌ساختی تقسیم شده است. چنانچه نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در پهنه‌بندی مشخص شود، شاید بتوان به منظور سهولت و تسریع در کار پهنه‌بندی فقط پارامترهای مهم را مورد استفاده قرار داد. از این رو تعیین نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در انجام پهنه‌بندی زمین‌ساختی از اهمیت فراوان برخوردار است. در این راستا با استفاده از روش‌های آماری تحلیل واریانس، نقش پارامترها در پهنه‌بندی مشخص شده است. نتایج حاصل نشان می‌دهد که از بین پارامترهای مورد استفاده شاخص‌های زلزله‌خیزی، رخنمون سنگ‌های سنوزوزییک و ناهنجاری‌های ثقلی به ترتیب بیشترین نقش را در این پهنه‌بندی ایفا نموده‌اند. در ادامه با کاربرد روش‌های کاهش ابعاد، پارامترهای مورد استفاده در پهنه‌بندی بر اساس ارتباط درونی و میزان همبستگی در 12 گروه تفکیک شده‌اند. در اینجا نکته حایز اهمیت این است که برخلاف استفاده فراوان از مقادیر b , a رابطه گوتنبرگ - ریشتر در تهیه نقشه‌های زلزله‌خیزی و لرزه‌زمین‌ساختی، این پارامترها نه تنها نقش مهمی در پهنه‌بندی نداشته، بلکه از همبستگی ضعیفی با دیگر پارامترهای موثر در زون‌بندی برخوردار هستند. بنابراین به نظر می‌رسد برآوردها و نقشه‌های تهیه شده با استفاده از این مقادیر ثابت از اعتبار علمی لازم برخوردار نیستند.