سنگ زایی، ژیوشیمی و نقش دگرشکلی در کنترل الگوی پراکندگی عناصر کانه ساز در کانسار سولفید توده ای غنی از طلای باریکا، خاور سردشت، سنندج – سیرجان شمالی

کانسار باریکا، اولین و تنها کانسار سولفید توده ای غنی از طلا (و نقره) گزارش شده در ایران است که در 18 کیلومتری خاور شهر سردشت در شمال باختر پهنه دگرگونی سنندج– سیرجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در محدوده باریکا، مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی-رسوبی زیردریایی دگرگون شده با سن کرتاسه پیشین، شامل سنگ های آندزیت- تراکی آندزیتی، متاتوفیت، فیلیت، اسلیت و کربنات هستند. سنگ های آتشفشانی دگرگون شده آندزیتی kmv1، سنگ میزبان کانسار است و هر دو بخش چینه سان و زون استرینگر کانسار را در بردارد. کانسار باریکا و سنگ میزبان آن، پس از تشکیل، متحمل دگرگونی ضعیف (در حد رخساره شیست سبز) و دگرشکلی شدید (میلونیتی شدن) شده است. بخش چینه سان کانسار از نظر کانی شناسی تنوع زیادی داشته و از پیریت، اسفالریت، گالن، استیبنیت، مجموعه ای از سولفوسالت ها و الکتروم تشکیل شده است. کانی شناسی رگه های سیلیسی زون استرینگر ساده بوده و شامل پیریت، گالن، اسفالریت، تتراهدریت و مقادیر کمی کالکوپیریت است. عیار میانگین طلا و نقره در بخش چینه سان کانسار به ترتیب 2/4 و 260 گرم در تن و در رگه های سیلیسی زون استرینگر به ترتیب 7/0 و 32 گرم در تن اندازه گیری شده است. مجموع عیار فلزات پایه در کانسار باریکا همواره کمتر از 1 درصد است. مطالعات سنگ- زمین ساختی و بررسی نمودارهای عنکبوتی عناصر کمیاب و عناصر خاکی کمیاب و نمودار نسبت های ce/pb و nb/u مربوط به سنگ های آتشفشانی دگرگون شده منطقه باریکا، نشان می دهد که واحدهای آتشفشانی منطقه که سنگ میزبان کانسار را نیز شامل می شود، از یک گوشته غنی شده (نسبت به مورب) در بالای یک زون فرورانش منشا گرفته و در قلمرو کمان قاره ای حاصل از فرورانش قرار دارند. مطالعات ژیوشیمیایی کانسار باریکا، حاکی از آن است که الگوی پراکندگی و همبستگی ژیوشیمیایی عناصر کانه ساز در بخش های مختلف کانسنگ چینه سان و رگه های سیلیسی زون استرینگر، با الگوی ژیوشیمیایی و کانی شناسی یک کانسار سولفید توده ای دگرشکل نشده، همخوانی دارد. شواهد ژیوشیمیایی حاکی از آن است که به رغم عملکرد دگرگونی ضعیف و دگرشکلی شدید بر روی کانسار باریکا، الگوی پراکندگی عناصر و نسبت های فلزی کانسار آتشفشان زاد اولیه تا حد زیادی حفظ شده است، به گونه ای که ویژگی های ژیوشیمیایی کانسار باریکا، به مقدار زیادی با ویژگی های ژیوشیمیایی یک کانسار سولفید توده ای آتشفشان زاد غنی از طلای دگرشکل نشده مطابقت دارد. شواهد بافتی آشکاری برای تحرک دوباره کانی های ag, pb, bi و sb همراه با طلا در محدوده کانسنگ های سولفیدی و باریتی باریکا وجود دارد، اما به نظر می رسد که فلزات تحرک دوباره یافته، فراتر از محدوده کانه دار اولیه حرکت نکرده اند.