بررسی زمین‌شناسی گل‌فشان‌های حاشیه جنوب خاوری دریای خزر

پدیده گل فشان از جمله پدیده‌های بسیار جالب و بدیع است که امروزه مورد توجه بسیاری از پژوهشگران منابع نفتی، زمین ساخت صفحه ای و زمین‌گردشگری قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش‌های فراوانی در کشورهای مختلف، بویژه در کشورهایی که دارای این پدیده هستند؛ صورت گرفته و مقالات گوناگونی به رشته تحریر درآمده است. این مقاله، در راستای نتایج به دست آمده، در مورد روند تکاملی گل فشان‌های فعال و غیر فعال و دیاپیر پنهان منطقه، تهیه شده است. بر اثر فرورانش بستر دریای خزر به زیر پوسته قاره ای، در حاشیه جنوبی دریای خزر یک سری تاقدیس و ناودیس به وجود آمده که محور آنها در بخش باختر؛ شمال باختری- جنوب خاوری، در بخش میانی حاشیه؛ باختری- خاوری و در بخش خاور تا کشور ترکمنستان، امتداد آنها شمال خاوری - جنوب باختری می‌شود. به دلیل افزایش ستبرای سازندهای چلکن، آقچاگیل و اشکوب آپشرون و سری‌های کواترنری به سمت باختر (که از آهک ، مارن، رس و ماسه ریز حاوی بقایای دوکفه‌ای و شکم پایان هستند و به طور همشیب روی یکدیگر قرار گرفته‌اند)، تعداد گل فشان‌های حاشیه باختری و جنوب باختری دریای خزر بیشتر است. در بخش جنوب خاوری حاشیه دریای خزر، سه گل‏فشان فعال و نیمه فعال و چند گل‌فشان غیرفعال و یک دیاپیر پنهان در کنار گل‎فشان قارنیاریق تپه وجود دارد. گل‌فشان‌های فعال؛ نیمه فعال و دیاپیر پنهان حاشیه جنوب خاوری دریای خزر کم و بیش در یک راستا و به موازات گسل خزر قرار گرفته‌اند. بررسی‌های لرزه‌نگاری که در منطقه صورت گرفته، نشان می‌دهد که بر اثر نیروهای فشارشی از سمت شمال بستر دریا و فرونشینی رسوبات پلیو- کواترنر حاشیه جنوبی دریای خزر، در ژرفای پوسته قاره‌ای منطقه، دیاپیرهایی همراه با مواد هیدروکربن در حال رشد هستند که در آینده گل‌فشان‌های جدید به وجود خواهد آمد. روند تکاملی گل‌فشان‌های منطقه مورد مطالعه نشان از آن دارد که قدمت گل فشان‌های منطقه به پیش از پلیوسن پسین می رسد وبر اساس شواهد علمی خاستگاه آنها زمین‌ساختی- رسوبی است.