ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر عملکرد دانه لاین‌های نخود (cicer arietinum l.) در کشت زمستانه

هدف از انجام این تحقیق، بررسی اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل آن ها بر عملکرد ارقام و لاین های نخود سفید و شناسایی ژنوتیپ های پرمحصول و پایدار در شرایط متفاوت محیطی بود. در این آزمایش چهارده لاین و رقم نخود تیپ کابلی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و در چهار ایستگاه تحقیقات کشاورزی کردستان، ارومیه، مراغه و همدان به مدت سه سال زراعی (91-1388) در شرایط دیم مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین میزان عملکرد دانهبه ترتیب در محیط های؛ ارومیه سال 1389(u1)(2/1931 کیلوگرم در هکتار) و همدان سال 1390 (h2)(1/379 کیلوگرم در هکتار) به دست آمد. از بین لاین‌های نخود مورد بررسی، بیشترین و کمترین میانگین عملکرد دانه به ترتیب به ژنوتیپ‌هایg4(5/1163 کیلوگرم در هکتار) و g2 (02/756 کیلوگرم در هکتار) اختصاص داشت. تجزیه مرکب عملکرد دانه نشان داد که اثرات اصلی محیط و ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط معنی‌دار بودند. سهم محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل آن ها در تغییرات عملکرد دانه به ترتیب 61/70، 20/3 و 21/11درصد بود. مقدارgei با استفاده از مدل بای پلات تفکیک شد و طبق تجزیۀ مقادیر منفرد، دو مولفۀ اصلی اول به ترتیب 09/43 =pc1 و 34/23 =pc2 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند. بر اساس نمودارهای gge بای پلات، ژنوتیپ های g6، g4 و g11 از عملکرد دانه و پایداری بیشتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها برخوردار بودند. نتایج این تحقیق، محیط ها را به دو ناحیۀ بزرگ شامل «ارومیه و مراغه» و «کردستان و همدان» تقسیم نمود که برای هر ناحیه به ترتیبلاین های g6(flip 99-26c) و g4 (flip 00-39c) قابل توصیه هستند. همچنین ژنوتیپ های g5، g7 و g8به عنوانلاین های دارای سازگاری عمومی شناسایی شدند.