ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ‌های جدید برنج (oryza sativa l.) با منشاء ارقام محلی ایرانی

اثر متقابل ژنوتیپ در محیط برای پژوهشگران علوم اصلاح نباتات دارای اهمیت ویژه ای بوده و آگاهی از آن به به نژادگران کمک می نماید تا بتوانند ژنوتیپ ها را با دقت بیشتری ارزیابی کرده و ژنوتیپ های برتر از نظر پایداری و عملکرد بالا را انتخاب نمایند. در این آزمایش تعداد 13 ژنوتیپ اصلاح شده برنج با منشاء ارقام محلی ایرانی همراه با دو رقم هاشمی و صالح به عنوان شاهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سه منطقه رشت، آبکنار و چپرسر طی دو سال (1394-1393) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس ساده نشان داد که عملکرد دانه ارقام برنج در سه مکان تفاوت معنی داری داشتند. نتایج حاصل از روش gge بای پلات نشان داد که دو مولفه اصلی اول (معرف اثر اصلی ژنوتیپ) و دوم (معرف اثر متقابل ژنوتیپ در محیط) به ترتیب 77 و 20 درصد و در مجموع 97 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند. در این آزمایش، دو محیط بزرگ و مجزا مشخص شدند. اولین محیط بزرگ واقعی شامل مناطق رشت و آبکنار با ژنوتیپ های برتر ri18430-47، ri18430-56، ri18430-60، ri18430-87، ri18430-12 و ri18430-72 و دومین محیط بزرگ واقعی شامل منطقه چپرسر با ژنوتیپ برتر ri18430-77 بود. در بین ژنوتیپ های انتخابی از نظر میزان عملکرد دانه و پایداری، دو لاین ri18430-12 و ri18430-47 به دلیل دارا بودن میزان آمیلوز متوسط، طول دوره رشد و ارتفاع بوته مناسب و میزان برنج سفید بالاتر و برنج خرد کمتر، به عنوان لاین های برتر شناسایی شدند. دو ژنوتیپ انتخابی حاصل از تلاقی بین رقم اصلاح شده صالح (به عنوان والد مادری) و رقم محلی هاشمی (به عنوان والدی پدری) هستند. از نظر مورفولوژی و ساختار ظاهری، لاین ri18430-12 شبیه ارقام محلی بوده و دارای دانه های بلند و ریشک های کوتاه به رنگ سیاه می باشد. کیفیت پخت لاین خالص مذکور بسیار عالی و شبیه کیفیت پخت ارقام محلی مانند هاشمی و دمسیاه است، در حالی که لاین ri18430-47 شبیه رقم اصلاح شده صالح بوده و مانند آن دارای دانه های بلند و قطور و دارای ریشک بوده و کیفیت پخت آن به دلیل داشتن میزان آمیلوز متوسط (21 درصد)، برتر از رقم صالح می باشد، اما نسبت به ارقام محلی ایرانی کیفیت پخت ضعیف تری دارد. ارتفاع بوته در هر دو ژنوتیپ انتخابی کوتاه بوده و جزء ژنوتیپ های زودرس تا میان رس محسوب می ;شوند.