اثر تنش گرما در دوره پر شدن دانه بر فتوسنتز و عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم نان (Triticum aestivum L.)

به منظور بررسی اثر تنش گرما طی دوره پر شدن دانه بر فتوسنتز، تبادلات گازی و مولفه‌های فلورسانس کلروفیل ژنوتیپ‌های گندم نان، دو آزمایش در سال زراعی 90-1389 در مزرعه و فیتوترون دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. در آزمایش اول، ده ژنوتیپ گندم نان بهاره میان‌رس در دو تاریخ کاشت؛ مناسب (22 آبان ماه) و تاخیری (اول دی ماه) در مزرعه بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های‌ کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. در آزمایش دوم، همان ژنوتیپ‌ها در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در گلدان کشت شدند. ده روز بعد از گرده‎افشانی هر ژنوتیپ،گلدان‌ها به دو فیتوترون مجزای بدون تنش [16/25 درجه سانتی‌گراد (حداقل/حداکثر)) و تنش گرما (25/37 درجه سانتی‌گراد (حداقل/حداکثر)] منتقل شدند و تا زمان رسیدگی در همین شرایط نگه داشته شدند. نتایج نشان داد که در تاریخ کاشت تاخیری، سرعت فتوسنتر خالص برگ پرچم در ژنوتیپ‌های گندم مورد بررسی از 11 تا 5/29 درصد کاهش یافت. کاهش در فتوسنتز همراه با کاهش در هدایت مزوفیلی و افزایش هدایت روزنه‌ای بود و فقط در دو ژنوتیپ فلات و s-78-11 که تاخیر در کاشت منجر به کاهش هدایت روزنه‌ای آنها شد، بسته شدن روزنه‌ها عامل تعیین‌کننده‌ای در کاهش فتوسنتز بود. در سایر ژنوتیپ‌ها عوامل غیر‌ روزنه‌ای در کاهش فتوسنتز نقش داشتند. در شرایط تنش گرمای ملایم در مزرعه در اثر تاخیر در کاشت، کاهش در عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو و حداکثر عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو در شرایط سازگار شده به روشنایی (?psii و f'v/f'm) همراه با افزایش در خاموشی غیر فتوشیمیایی الکترون برانگیخته (npq) بود و بدلیل افزایش حفاظت نوری، حداکثر عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو در شرایط سازگار شده به تاریکی (fv/fm) با وجود کاهش معنی‌دار، در محدوده طبیعی باقی ماند. در شرایط تنش گرمای شدید اعمال شده در فیتوترون در مولفه‌های ?psii،f'v/f'm و fv/fm کاهش قابل توجهی مشاهده شد و npq نیز به طور غیر معنی‌داری کاهش یافت. در واقع، در شرایط تنش گرمای شدید، حساسیت زنجیره انتقال الکترون و مولفه fv/fm در ژنوتیپ‌های حساس افزایش یافت. با توجه به عدم وجود همبستگی بین عملکرد دانه و مولفه‌های فلورسانس کلروفیل در هر دو آزمایش و رتبه‌بندی متفاوت ژنوتیپ‌ها در محیط‌های مختلف آزمایشی، به نظر می‌رسد که این شاخص‌ها به تنهایی معیار مناسبی برای گزینش ارقام متحمل به گرما نباشند.