ارزیابی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم دوروم (triticum turgidum l. )در مناطق معتدل ایران

شناسایی لاین هایی با پتانسیل عملکرد و سازگاری عمومی بالا در مناطقی که سطح زیر کشت قابل توجهی از گندم دوروم را دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به منظور تعیین میزان سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم دوروم، تعداد 18 لاین انتخابی از آزمایشات مقایسه عملکرد پیشرفته گندم دوروم در اقلیم معتدل کشور همراه با دو رقم شاهد (گندم دوروم دنا و گندم نان پارسی) در چهار ایستگاه اقلیم معتدل شامل؛ کرج، نیشابور، کرمانشاه و اصفهان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و طی دو سال زراعی متوالی (1392-93 و 94-1393) کشت و مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای عملکرد دانه، داده ها مورد تجزیه واریانس مرکب قرارگرفت. با توجه به معنی دار شدن اثر اصلی ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در سال در مکان، به منظور بررسی دقیق تر اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و بررسی وضعیت ژنوتیپ ها از لحاظ پایداری عملکرد، تجزیه پایداری به روش های غیر پارامتری رتبه و انحراف معیار رتبه، تک متغیره ضریب تغییرات محیطی و چند متغیره ammi انجام شد. براساس روش تک متغیره ضریب تغییرات محیطی، ژنوتیپ های 1، 2، 3، 4، 10 و 11 و بر اساس روش غیر پارامتری رتبه و انحراف معیار رتبه، ژنوتیپ های 2، 3، 4، 8 و14 اثر متقابل کمتری را با محیط نشان داده و بعنوان ژنوتیپ های پایدار شناخته شدند. با در نظر گرفتن عملکرد دانه در کنار پایداری عملکرد به روشammi ، ژنوتیپ های 2، 3، 4 و 8، در روش رتبه و انحراف معیار رتبه و همچنین ضریب تغییرات محیطی ژنوتیپ های 2، 3 و 4 انتخاب شدند. بنابراین ژنوتیپ های 2، 3 و 4 که براساس هر سه روش از عملکرد و پایداری عملکرد بیشتری برخوردار بودند، بعنوان ژنوتیپ های برتر شناخته شدند و با توجه به اینکه ژنوتیپ شماره 2 شاهد گندم نان رقم پارسی بوده و قبلا بعنوان رقم معرفی شده است، دو ژنوتیپ 3 و 4 با میانگین عملکرد دانه بالا (به ترتیب8650 و 8699 کیلوگرم در هکتار) و کمترین اثر متقابل با محیط، به& عنوان ژنوتیپ& هایی با عملکرد و پایداری عملکرد بالا شناخته شدند. این دو ژنوتیپ پس از بررسی سایر خصوصیات زراعی و کیفی، در صورت احراز برتری نسبت به ارقام رایج منطقه در شرایط کشاورزان، بعنوان رقم جدید برای مناطق معتدل کشور معرفی خواهند شد.

Evaluation of adaptation and grain yield stability of durum wheat (Triticum turgidum L.) genotypes in temperate agroclimate zone of Iran

Identification of adapted genotypes with high grain yield is the most important goal in durum wheat breeding programs. To study adaptation and grain yield stability of durum wheat genotypes, 18 durum wheat promising lines with two commercial durum and bread wheat cultivars were used. The durum wheat genotypes were evaluated in four locations; Isfahan, Karaj, Kermanshah and Neishabour in temperate agroclimate zone of Iran in 201314 and 201415 cropping cycles. The experiments were conducted using ranodomized complete block design with three replications. Combined analyses of variance were performed for grain yield. The genotype and genotype × year × location effects were significant. Therefore, for more precise evaluation of genotype by environment interactions and grain yield stability, parametric and nonparametric analysis methods such as AMMI, rank and standadard deveiation (SD) of rank, coefficient of environmental variation was employed. Results of all three stability analysis methods showed that genotypes no. 3 and no. 4 with high grain yield (8650 and 8699 kg.ha1, respectively) and low G × E interaction were adapted with grain yield stability durum wheat genotypes. These superior durum wheat genotypes were identified for being released as new commercial durum wheat cultivars for temperate agroclimatic zone of Iran.