تدوین الگوی ساختاری عملکرد شناختی خلبانان بر اساس منابع استرس و آگاهی موقعیتی: نقش میانجی‌گر خستگی ذهنی و عوامل پروازی

زمینه: عملکرد شناختی خلبان سازه مهمی است که نقش حیاتی در پیشگیری از سوانح هوایی ایفا می کند. تاکنون پژوهش های مختلفی به شناسایی عوامل اثرگذار بر عملکرد شناختی خلبان پرداخته اند؛ اما در زمینه تعامل این عوامل و توالی زمانی آنها شکاف تحقیقاتی وجود دارد. هدف: هدف این پژوهش تدوین الگوی ساختاری پیش‌بینی عملکرد شناختی خلبانان خطوط هوایی ایران بر اساس منابع استرس و آگاهی از موقعیت با توجه به نقش میانجی‌گری خستگی ذهنی و عوامل پروازی بود. روش: روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه خلبانان غیرنظامی مرد شاغل در شرکت‌های هواپیمایی ایران در سال 1398 که با استفاده از شیوه نمونه‌گیری در دسترس 310 نفر به‌عنوان نمونه در مطالعه شرکت کردند. داده‌های پژوهش از طریق پرسشنامه استرس شغلی (اسپیو و اسپوکان، 1998) پرسشنامه سنجش چندبعدی خستگی (اسمتس، 1996)، مقیاس رتبه‌بندی آگاهی از موقعیت (تایلور، 1990) و ارزیابی عملکردی در محیط شبیه‌سازی پرواز جمع‌آوری و با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری و آزمون بوت استرپ در نرم افزار amos21 تحلیل شد. یافته ها: نتایج نشان داد که مدل فرضی پژوهش با انجام برخی اصلاحات از برازش مناسبی برخوردار است. شاخص‌های برازش مدل نهایی شامل tli= 0/91، cfi= 0/93، ifi= 0/93، gfi= 0/93، srmr= 0/056، rmsea= 0/055 بود. همچنین نتایج نشان داد که استرس شغلی با واسطه گری خستگی ذهنی بر عملکرد شناختی اثر دارد. آگاهی از موقعیت نیز با واسطه گری خستگی ذهنی و عوامل پروازی بر عملکرد شناختی اثر می گذارد. نتیجه گیری: بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت، خلبانانی که استرس شغلی و خستگی ذهنی کمتر، آگاهی از موقعیت بیشتر و سطح بالایی از عوامل پروازی را دارا باشند می‌توانند عملکرد شناختی بهتری را تجربه کنند.

Developing a structural model of pilots' cognitive performance based on sources of stress and situational awareness: the mediating role of mental fatigue and flight factors

Background: The pilot #39;s performance cognitive is an important construct that plays a vital role in preventing aviation incidents. Various studies have identified factors affecting pilot cognitive performance, but there is a research gap regarding interaction of these factors and their sequence. Aims: The aim of present study was to develop a structural model for predicting cognitive performance of Iranian airline pilots based on the sources of stress and situation awareness considering the mediating role of mental fatigue and flight factors. Method: The method of present study was descriptivecorrelational. The statistical population of study included all male civilian pilots working in Iranian airlines in 2019. Using a convenience sampling method, 310 people participated in the study as the sample. Research data were collected through Occupational Stress Inventory (Osipow Spokane, 1998), Multidimensional Fatigue Inventory (Smets, 1996), Situation Awareness Rating Technique (Taylor, 1990) and performance evaluation in flight simulation environment and analyzed using structural equation modeling method and bootstrap test in Amos21 software. Results: The results showed that the hypothetical research model with some modifications had a good fit. The fit indices of the final model included TLI= 0.91, CFI= 0.93, IFI= 0.93, GFI= 0.93, SRMR= 0.056, RMSEA= 0.055. The results also showed that occupational stress affects cognitive performance through mediating role of mental fatigue. Situation awareness also affected cognitive performance by mediating role of mental fatigue and flight factors. Conclusions: Based on the results, it can be concluded that pilots who have less occupational stress and mental fatigue, more situation awareness of and a high level of flight factors show better cognitive performance.