بررسی پراکنش فلزهای سنگین در خاک‌ های اطراف کارخانه سرب و روی زنجان

آلودگی خاک به فلزهای سنگین یک مشکل اساسی و در حال گسترش در کشور ما به شمار می آید. بنابراین آگاهی از الگوی توزیع مکانی خاک های حاوی فلزهای سنگین، می تواند نقش مهمی در ارزیابی پتانسیل آلودگی در یک منطقه داشته باشد. با این هدف در این پژوهش تلاش شدتا با استفاده از علم آمار مکانی، الگوی مکانی حاکم و تغییرات مکانی برخی از فلزهای سنگین شامل کبالت، نیکل، مس، روی، کادمیومو سرب در خاک های اطراف کارخانه سرب و روی ایران  در زنجان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بدین منظور 126 نمونه خاک در پیرامون کارخانه مزبور و از شعاع صفر تا 5000 متری از مرکز کارخانه و از عمق صفر تا 15 سانتی‌متری جمع آوری شد. نتایج تحقیق نشان داد که بالاترین میانگین غلظت فلزهای سنگین در خاک های سطحی مربوط به عنصر روی و کم ترین غلظت مربوط به کبالت بود (zn > pb >ni>cu > cd >co) که در مقایسه با استانداردهای جهانیخارج از دامنه محدوده‌های اندازه‌گیری شده قرار داشت. بر اساس نتایج آماره موران عمومی و در سطح یک درصد معنی داری، مشخص گردید تمامی فلزهای سنگین مورد بررسی در منطقه مورد مطالعه دارای ساختار فضایی بوده و از یک الگوی خوشه ای برخوردار بودند. پراکنش و توزیع مکانی فلزهای سنگین در منطقه مورد مطالعه به گونه ای بود که بیش‌ترین تمرکز لکه های داغ فلزهای سنگین در اطراف شرکت سرب و روی به ترتیب مربوط به فلزهای سرب، کبالت و روی بود. مقدار این فلزها در خاک در بیش‌ترین مقدار برحسب میلی‌گرم فلز بر کیلوگرم خاک به ترتیب برابر با 2990، 20 و 30167 اندازه‌گیری شد. مهم‌ترین دلیل چنین توزیعی برای این سه فلز را می توان فعالیت کارخانه دانست. نتیجه تحلیل تغییرنگار ها در پراکندگی فلزهای سنگین نشان داد که نمونه های خاک حاوی فلز نیکل، دارای وابستگی مکانی ضعیف، نمونه های خاک حاوی فلزهای مس، کادمیم و سرب دارای همبستگی مکانی قوی و خاک های حاوی فلزهای کبالت و روی از همبستگی مکانی متوسط برخوردار بودند.