گونه‌شناسی رویکردها به حدیث در حوزه علمیه قم در سده اخیر

بررسی اهتمام به حدیث در جهان اسلام، ما را با دو رویکردِ کلیِ تقابلی و تعاملی، از سوی مخالفان و موافقان حدیث آشنا می‌کند. این پژوهشِ توصیفی تحلیلی، بر این است رویکردهای به حدیث را در حوزه علمیه قم، مشخصاً در سده اخیر، احصاء، برشماری و تحلیل نماید. در رویکرد تعاملی با سه گرایش افراطی، تفریطی و اعتدالی گونه‌ها و نمونه‌های متنوعِ در هر یک، شناسایی و تحلیل می‌شوند. در گرایش اعتدالی، ضمن دو نگره تعاملِ متعادل و هوشمندانة «قرآن‌محوری و حدیث‌مداریِ» و «دوگانه محوری» که اولی بر جامعیت قرآن و دومی بر اصالت و استقلالِ حدیث در جنب قرآن تاکید دارد، نقش‌های تقریری و تبیینی و به ویژه نوگستریِ سنّت مورد تامل است. این نوشتار مدعی است، جریان رو به رشد شکوفایی روشمند حدیث از یک/دو دهه گذشته به این سوی، ریشه در نگاه اخیر دارد. در رویکرد تعاملِ حداکثری، جریان‌ها و خرده‌جریان‌هایی که به نحو افراطی یا به جذب حداکثری از حدیث می اندیشند.مورد تحلیل قرار می گیرند یعنی فرهنگستان علوم اسلامی، دغدغه مندان احیای نهج البلاغه، گروه باطنی -عرفانی متساهل، نصّ گرایان معاصر، نونصّ گرایان تفکیکی و مدعیان طبّ اسلامی.جریان قرآن بسندگان در تفسیر یاخرده جریان های عرضه به قرآن، با فصل مشترک نقد حیثیت استقلالی حدیث و عرضهآن بر قرآن، در تعاملی حداقلی، به نقد اسلام حدیث محور گرایش دارند. نیز خرده جریانبازخوانی و حدیث و گفتگوی انتقادی با آن، و جریان روشن فکری دینی با اهتمام درفروکاهی نقش سنّت، در تعامل تفریطی و انقادی با حدیث به سر می برند. و بالاخر در رویکرد تقابلی، مواجهه شکاکانه قرآن بسندگان مخالف حدیث مورد تحلیل قرار می گیردکه در حاشیه حوزه اند، نه در متن آن.