قضیه حقیقیه و خارجیه در حدیث مفهوم‌شناسی، پیشینه و قاعده اوّلیه

«قضیه خارجیه» به قضیه‌ای اطلاق می‌شود که مصادیق معین و مشخصی دارد و حکم منحصر در آنها است. کاربست قضیه خارجیه در فهم حدیث و بازشناسی آن از «قضیه حقیقیه» قرینه‌ای است تا به مقصود اصلی گوینده نزدیک شویم.گاه در احادیث، بازشناسی قضیه خارجیه از حقیقیه به دلیل همپوشانی‌های معنایی دشواربوده است از این رو در گذر زمان هماره نشانه‌هایی برای شناخت قضیه خارجیه تعیین کرده‌اند. به ویژه آنکه فقها اصطلاح «قضیه‌ٌ فی واقعه‌» را فراتر از مصادیق خارجی به کار برده‌اند ولی با این همه گاه با قضیه خارجیه همسان پنداشته می‌شود. منحصر دانستن حکم به زمان، مکان و مخاطب خاص مهم‌ترین عناصر قضیه خارجیه است که در نخستین نوشتارهای عالمان اصولی و حدیثی به کار رفته است ، هرچند اصطلاح « قضیه خارجیه » در نوشتارهای اصولیین قدمتی بیش از دویست سال ندارد. در این پژوهش با گرد‌آوری روایاتی که عناصر پیش گفته در آن به کار رفته بود به این نتیجه دست یازیدیم که هرچند برخی روایات مختص به مصادیق خاص هستند، ولی قاعده اولیه، قضیه حقیقیه بودن روایات است.