نقش شاخص علم و زمان در پذیرش توبه؛ تحلیل و سنجش حدیث «اذا بلغت النفس ... لم یکن للعالم توبةٌ و کانت للجاهل توبةٌ»

بر اساس مدلول ظاهری بعضی از آیات قرآن کریم، توبه از شخص گناهکار در هنگامه مشاهده آیات الهی در حال مرگ پذیرفته نیست. این در حالی است که بر پایه حدیث «اذا بلغت النفس هذه _‌ و اهوی بیده الی حلقه لم یکن للعالم توبةٌ و کانت للجاهل توبةٌ»؛ توبه از شخص جاهل (بر خلاف عالم)، در آخرین لحظات زندگی دنیوی نیز مقبول است. حال، چگونه می‌توان بین این حدیث با آیات شریفه قرآن جمع کرد؟ رهیافت‌های رایج میان حدیث‌پژوهان در تحلیل این روایت چیست؟ مقصود اصلی معصوم از عالم و جاهل در این حدیث چیست؟ قبول توبه جاهل، ناظر بر کدامیک از مراحل احتضار است؟ نقش قرآن کریم در این زمینه چیست؟ پژوهه حاضر، رهیافت‌های شارحان درباره حدیث مذکور را جمع‌آوری نموده و پس از یک واکاوی نقادانه نسبت به آن‌ها، رهیافت‌ معیار را با توجه به یک ارزیابی تفسیری از آیه 17 و هیجده سورة نساء ارائه خواهد داد.