تاثیر اندیشه‌های کلامی شیخ صدوق در گزارش روایات؛مطالعه موردی زیارت‌نامه‌های امام کاظم علیه السلام و امامان عسکریین علیهم السلام

از برجسته‌ترین محدثان تاریخ حدیث شیعه، شیخ صدوق است که تلاش وافری در گردآوری روایات و عرضه‏ آن‏ها به جامعه علمی داشته است. شیوه صدوق در گزینش و نقل احادیث، بسان هر محدثی، معلول متغیرهای مختلفی بوده است. به نظر می‌رسد که از جمله‏ آن‏ها باورهای کلامی وی است. برای اثبات این گمانه، پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی، کیفیت انعکاس زیارت‌نامه‌های امام کاظم(ع) و امامان عسکریین(ع) را در آثار صدوق بررسی و تحلیل کرده است. بر اساس یافته‌های پژوهش به نظر می‌رسد که صدوق به هنگام گزارش این دو زیارت‌نامه، فقره‌ای از‏ آن‏ها _ که بر وقوع بداء در شان این سه امام معصوم دلالت دارد _ انداخته است؛ دلیل آن نیز ظاهراً استنباط رخداد بداء در امامت از فقرات مزبور است. این در حالی است که فقره زیارت‌نامه امام کاظم(ع) به وقوع بداء در امامت دلالت نداشته و از آن بداء در تصور مردم را _ که اعتقاد آنان به جانشینی اسماعیل و ازاله این تصور و استقرار آن در امامت امام کاظم(ع) بوده است _ می‌توان فهمید. طلایه‌دار این فهم نیز خود صدوق بوده که این فقه‌الحدیث را در خصوص روایات بداء درباره اسماعیل، برادر امام کاظم (ع)، مطرح کرده است؛ اما آن را به فقره مزبور تعمیم نداده است. فقره زیارت‌نامه امامان عسکریین (ع)نیز محل بحث است. درباره امام حسن عسکری(ع) بدایی مشابه بدای امام هفتم(ع)مطرح است، اما بدا در شان امام هادی(ع)، قابل توجیه نیست. از این رو، احتمالاً صدوق در عدم نقل فقره مذکور، صحیح عمل کرده است.