مدل سازی معادله ساختاری (SEM): آشنایی با کاربردهای برنامه لیزرل (LISREL) در تحقیقات اجتماعی

به اعتقاد بسیاری از محققان ، مدل لیزرل در ترکیب با شیوه ها ی اقتصاد سنجی و روان سنجی توانسته به این اعتقاد کلاسیک از تحقیقات اجتماعی مبنی بر ناتوانی این تحقیقات در ایجاد پیوند میان ساخت نظریه و آزمون نظریه ، پاسخ قانع کننده ای ارائه می دهد . قدر مسلم ، آشنایی محققان علوم اجتماعی با این برنامه و توانمندی های آن می تواند دیواری که محققان کمی گرا از رگرسیون بنا نهاده اند ، فروبریزد و مرزهای دانش و روش را یک گام فراتر برد .مقاله حاضر در ابتدا به معرفی مدل سازی معادله ساختاری و سپس به مقایسه آن با دیگر شیوه های چند متغیره ، نظیر رگرسیون و تحلیل عامل می پردازد . سپس شیوه های گوناگون مدل سازی معادله ساختاری معرفی می شود و از آن میان ، تحلیل های مبتنی بر برنامه لیزرل مورد تاکید قرار می گیرد . موارد کاربرد برنامه لیزرل در برآورد مدل های علی گوناگون نظیر رگرسیون چند متغیره ، تحلیل مسیر با متغیرهای مستقیما سنجیده شده ، تحلیل مسیر با متغیرهای پنهان و تحلیل عامل تاییدی معرفی و سپس مثال هایی از هر یک از این موارد مطرح می گردد .پس از تثبیت ضرورت به کارگیری برنامه لیزرل ، مراحل مختلف استفاده از این برنامه به شرح زیر معرفی گردیده است :1- بسط مدلی مبتنی بر نظریه ،2 - ساخت نمودار مسیر بر اساس روابط علی ، 3 - تبدیل نمودار مسیر به مجموعه ای از معادلات ساختاری ،4 - انتخاب ماتریس داده ها و برآورد مدل پیشنهادی ، 5 - ارزیابی ویژگی های مدل ، 6 - ارزیابی نتایج مربوط به درجه تناسب مدل با داده ها ، و 7 - اعمال تغییرات پیشنهاد شده از سوی برنامه ، البته در صورت وجود توجیه نظری . در بخش پایایی مقاله برخی از انواع تحلیل هایی که با استفاده از مدل سازی معادله ساختاری صورت گرفته و دارای کاربرد بیش تری نیز هستند ، معرفی شده اند .