تحلیلی بر مولّفه‌های تاریخیِ بنیادینِ دینی فرهنگیِ شهر ایرانی اسلامی‌ در قرون نخستین و قرون میانی

با وجودِ تکثری از متون در حوزه مفهوم «شهر اسلامی»، هنوز انسجام مشخصی بین یافته‌های رویکردهای آرمانشهری و تاریخی در این مطالعات دیده نمی‌شود. این مهم، به نادیده گرفتن نقشِ عوامل موثر چندگانه و متفاوت در شکل گیری «شهرهای پیچیده دوره اسلامی» انجامیده است. خوانشِ محتوایی شهر ایرانی اسلامی، نیازمند درکی واقع گرا و تاریخی در ابعاد مختلف آن است. رویکرد تحقیقِ این پژوهش، کیفی و راهبرد آن پژوهش تاریخی است. همچنین ابعاد تحلیلیِ متن، ناظر به ادراکی «فرآیندی» از تولد و تحول شهر به جای شناختی «محصول محور» از آن است. بازه زمانی پژوهش نیز تا دوره صفویه را در بر دارد. یافته‌ها؛ بیانگر وجود «شصت» مولِفه کلیدی بنیادین در این زمینه و در سه لایه «تاریخ اعراب»، «فرهنگ ایران» و «تمدن ایرانی اسلامی» می‌باشد. مولِفه‌ها، به تنهایی متعلق به «دین – فرهنگِ» خاص اعراب و یا ایرانی‌ها نبوده و حاصل یک رابطه هم افزا بوده‌اند. نگاهی کلان به مجموعه مولفه‌ها؛ امکان درکِ چگونگی شکل‌گیری فرآیند بیرونی پیدایش و رشد شهر و همچنین امکان تبیینِ پدیده‌ها، وقایع و تحولات دینی و فرهنگیِ جامعه و شهر ایرانی اسلامی‌ را در قرون یاد شده فراهم می‌نماید.