تحلیل مقایسه‌ای نظام‌های بیمه‌ای مبتنی بر ساز وکار اشتراک ریسک (مطالعه‌ موردی: بیمه‌های متقابل و تکافلی)

پیشینه و اهداف: راهکارهای پوشش ریسک از همان ابتدای تاریخ بشریت، در فرهنگ جوامع گوناگون بشری نقش مهمی داشته است. تا قرن چهاردهم میلادی، اصولاً پوشش ریسک به‌صورت انجمن‌های صنفی، تعاون و کمک متقابل وجود داشت و بیمه به شکل معامله و قرارداد مستقل مطرح نبود. پیدایش مفهوم بیمه از اوایل قرن چهاردهم میلادی و افزایش ریسک‌های مربوط به رشد و توسعه‌ اقتصادی در زندگی روزمره‌ افراد، موجب معرفی نظام‌ها و الگوهای مختلف بیمه‌ای شده است. هدف این مقاله نیز تحلیل و مقایسه‌ دو نظام بیمه‌ای متقابل و تکافلی مبتنی بر سازوکار اشتراک ریسک و استخراج موارد افتراق و اشتراک ساختاری و عملکردی و بررسی مزایا و معایب آن‌ها، به‌منظور رفع شبهات و اختلافات منبعث از خلط معنا و مفاهیم این الگوها با یکدیگر است.روش‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش توصیفی– تحلیلی، با استفاده از روش کتابخانه‌ای و مطالعه اسنادی انجام گرفته است.یافته‌ها: بیمه‌های متقابل و تکافلی نمونه‌هایی از نظام‌های بیمه‌ای مبتنی بر سازوکار اشتراک ریسک هستند که نزدیک بودن مفاهیم تقابل، تعاون و تکافل باعث شده برای برخی این تصور اشتباه پیش بیاید که این نظام‌های بیمه‌ای یکی هستند و گاه به‌جای هم استفاده می‌شوند؛ به‌طور مثال برخی بیمه‌ تکافل را همان بیمه‌ متقابل یا تعاونی می‌دانند و پیدایش بیمه‌ای با عنوان تکافل از نظر آنان بیهوده و عبث است؛ یا در بسیاری از پژوهش‌ها بیمه‌ متقابل را همان بیمه‌ تعاونی می‌دانند، درحالی‌که مطالعات نشان می‌دهد که این الگوها با وجود داشتن شباهت‌هایی در هدف و برخی مفاهیم، از لحاظ ساختار اجرایی متمایزند و نقاط افتراق بسیاری دارند که وجود این تفاوت‌ها موجب کاربرد و انتخاب هر نظام بیمه‌ای متناسب با هدف، ویژگی و نوع پوشش ریسک‌هایی با جامعه‌ هدف خاصی خواهد بود. بر این اساس در این پژوهش، پس از آشنایی با مبانی و مفاهیم دو نظام بیمه‌ای تقابل و تکافل، با بیان ساختار، ویژگی‌ها و نحوه‌ عملکرد این دو الگوی بیمه‌ای مبتنی بر اشتراک ریسک، به‌منظور رفع شبهات منبعث از اختلاط مفاهیم و عملکرد و تشخیص جامعه‌ هدف هریک از این الگوها به مقایسه و تحلیل آن‌ها خواهیم پرداخت.نتیجه‌گیری: به‌رغم وجود شباهت‌هایی در دو نظام بیمه‌ای مورد مقایسه مانند هدف، تسهیم ریسک، تسهیم سود و زیان پذیره‌نویسی و سرمایه، حق‌بیمه‌ عادلانه‌تر، عملکرد شفاف، کاهش هزینه‌ها و ...  هریک از این نظام‌های بیمه‌ای دارای نقاط افتراق و مزایا و معایبی چون وجود محدودیت‌هایی در فعالیت، سرمایه‌گذاری، شرع، نوع پوشش، نحوه‌ پوشش‌دهی ریسک و ... هستند که بیانگر این مطلب است که با وجود شباهت در سازوکار اشتراک ریسک هریک از این دو نظام بیمه‌ای جامعه‌ هدف خود را دارند که افراد با توجه به نوع ریسک و اعتقادات یا مزایای خاص هر یک از این نظام‌ها، الگوی مناسب با هدف و ریسک خود را انتخاب می‌کنند و نباید وجود شباهت مفاهیم موجب خلط معانی و کاربرد این دو نظام بیمه‌ای مستقل شود که کارکردها و ساختار و ویژگی‌های خاص خود را دارند.

comparative analysis of insurance systems based on risk sharing mechanism (case study: mutual and takaful insurances)

background and objectives: risk hedging strategies have been integral to the culture of various human societies throughout history. up until the 14th century ad, risk coverage primarily took the form of trade unions, cooperatives, and mutual aid, with insurance not being recognized as independent transactions or contracts. the concept of insurance emerged in the early 14th century, driven by increased risks associated with economic growth and the complexities of daily life. this evolution led to the development of various insurance systems and models. the aim of this article is to analyze and compare the mutual and takaful insurance systems, both of which are based on the principle of risk sharing basis. by identifying structural and functional differences, as well as their respective advantages and disadvantages, this study seeks to clarify the confusion surrounding the meanings and concepts of these models.methods: this research is of an applied nature and has been conducted using a descriptive-analytical approach, employing library research and document analysis methods.findings: mutual and takaful insurances are examples of insurance systems founded on the principle of risk sharing basis. the similarities among the concepts of mutuality, cooperation, and takaful have led some individuals to mistakenly believe that these two insurance systems are identical and even interchangeable. for instance, some people equate takaful insurance with mutual or cooperative insurance, arguing that the emergence of takaful is unnecessary; similarly, in various studies, mutual insurance is often regarded as equivalent to cooperative insurance. however, this research indicates that despite sharing common goals and some concepts, these models differ significantly in their operational structures and possess numerous distinct characteristics. these differences necessitate careful consideration when selecting an insurance system that aligns with the specific purposes, characteristics, and risk coverage requirements of a particular target audience. therefore, in this research, we will first familiarize ourselves with the fundamentals and concepts of both the mutual and the takaful insurance systems. by outlining their structures, characteristics, and the operational mechanisms of these two risk-sharing models, we aim to compare and analyze them in order to clarify misconceptions that may arise from blending concepts and functions, and to identify the target audience for each model.conclusion: although there are similarities between the two insurance systems being compared, such as their goals, risk-sharing mechanisms, underwriting practices, capital profit and loss sharing, fairer premiums, transparent performance, and cost reduction, each system also has distinct differences, advantages, and disadvantages.these distinctions include restrictions on operations, types of investments, compliance with sharia, types of coverage, and methods of risk mitigation. this indicates that despite the similarities in risk-sharing mechanisms, each insurance system caters to its own target audience. people choose the model that best suits their needs and risks based on the types of risks and the beliefs or specific advantages associated with each system. therefore, the similarity of concepts should not lead to confusion regarding the meanings and applications of these two independent insurance systems, each of which has its own functions, structures, and characteristics.