استخراج انگاره‌های فقهی تکافل از فتاوی و نظریات فقیهان امامیه

پیشینه و اهداف: مفهوم تکافل در فقه اسلامی، پیشینه‌ای به قدمت تاریخ اسلام دارد، اما به‌کارگیری تکافل در صنعت بیمه و در معنای اصطلاحی آن به حدود یک قرن پیش برمی‌گردد. فقهای امامیه، از زمانی که مفهوم بیمه در کشورهای اسلامی رواج پیدا کرد، درباره‌ آن به‌عنوان یکی از مسائل مستحدثه نظریه‌پردازی کردند. برخی بیمه را یک عقد مستقل مشروع دانسته‌اند و برخی نیز جدای از مستقل دانستن یا ندانستن عقد بیمه، معتقدند که می‌توان با مطابقت دادن بیمه بر یکی از عقود اسلامی وجه شرعی آن را تامین کرد. نظرات این گروه از فقها، شباهت چشمگیری با تکافل مصطلح دارد. بر این اساس، هدف این مقاله، استخراج انگاره‌های فقهی تکافل از عقود معهود بیان‌شده در فتاوی بیمه‌ای این گروه از فقهای امامیه با توجه به شباهت آنها با عقود رایج در الگوهای عملیاتی تکافل است.روش‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش توصیفی– تحلیلی، با استفاده از روش کتابخانه‌ای و مطالعه‌ سندی انجام گرفته است. جامعه‌ آماری این پژوهش نیز فتاوی مراجع و نظرات فقهای امامیه است.یافته‌ها: برخی از فقهای امامیه، وجه شرعی بیمه را با عقود صلح، مضاربه، هبه‌ معوض و ... تامین می‌کردند که این عقود، شباهت‌هایی با عقود رایج در الگوهای عملیاتی تکافل دارند.نتیجه‌گیری: با استخراج انگاره‌های فقهی تکافل از عقود معهود بیان‌شده در فتاوی فقهای امامیه و مقایسه‌ آنها با عقود رایج در الگوهای عملیاتی تکافل می‌توان گفت که وجود عقودی مانند صلح معوض، هبه‌ مشروطه، شرکت، مضاربه و ... در نظرات و فتاوی بیمه‌ای فقهای امامیه پذیرفته و تکرار شده و وجود شباهت‌هایی میان فتاوی فقهای امامیه و الگوهای تکافلی انکارناپذیر است. همچنین، عده‌ای از فقها علاوه‌براینکه عقد بیمه را تصحیح کرده‌اند، اضافه کردن مواردی مانند سود رساندن به مشتریان را به این منظور جایز دانسته‌اند، که هرچند با اصول بیمه‌ای رایج منطبق نیست، ولی منطبق بر اصول تکافل است.بر این اساس می‌توان گفت که گویی علمای امامیه از همان ابتدای ورود بیمه به جوامع اسلامی، برخی از انگاره‌های تکافل را در فتاوی بیمه‌ای خود بیان کرده‌اند، اما چون اکثر آنها، عقد بیمه را در قالب عقدی مستقل مشروع می‌دانستند، اقبالی ازسوی فقها و بیمه‌گران به این انگاره‌های تکافلی صورت نگرفته است.

extracting jurisprudential concepts of takaful based on opinions and insurance fatwas of imami jurists

background and objectives: the concept of takaful in islamic jurisprudence has a history as old as the history of islam, but the use of takaful in the insurance industry and in its literal sense dates back to about a century ago. since the concept of insurance became popular in islamic countries, imamiyyah jurists have theorized about it as one of the relevant emerging issues. some consider insurance a legitimate independent contract, whereas some believe that, apart from considering the insurance contract as independent or not, it can be ensured by matching the insurance to one of the islamic contracts. the opinions of this group of jurists have a significant similarity with the term takaful. based on this, the aim of this article is to extract takaful jurisprudential concepts from the mahud contracts stated in the insurance fatwas of this group of imamiyyah jurists, considering their similarity with common contracts in takaful operational models.methods: this research is of an applied type and has been carried out in a qualitative method using the library method and document study. the statistical population of this research is jurisprudential and scientific opinions of authorities, jurists, and scholars of imamiyyah.findings: imami jurists, before abstracting a concept called takaful, provided the shariah form of insurance with peace contracts, mudharabah and gift in exchange. the same issue has also appeared in takaful raised by sunnis. in fact, by taking advantage of the mentioned contracts, shariah takaful funds are also provided. in other words, imami jurists were theorists of takaful and sunni jurists were takaful implementers.conclusion: by extracting the jurisprudential concepts of takaful from the contracts stated in the fatwas of imamiyyah jurists and comparing them with the typical contracts in the operating models of takaful, it can be said that the existence of contracts such as mutual peace, constitutional gift, partnership, mudharabah, etc. in the opinions and fatwas of imamiyyah insurance jurists is accepted and repeated, and the existence of similarities between imamiyya jurists’ fatwas and takaful models is undeniable. in addition, some jurists, in addition to amending the insurance contract, have considered it permissible to add things such as making a profit to customers for this purpose, which, although this issue is not in accordance with the principles of common insurance, it is in accordance with the principles of takaful.based on this, it can be said that since the beginning of the introduction of insurance into islamic societies, the imamiyya scholars have expressed some concepts of takaful in their insurance fatwas, but since most of them considered the insurance contract a legitimate independent contract, takaful concepts in this aspect have not been welcomed by the jurists and insurers.