کاربرد نظریه‌ فضای محصول و علم شبکه برای تعیین راهبرد متنوع‌سازی محصولات شرکت‌های بیمه

پیشینه و اهداف: متنوع‌سازی محصولات یکی از راهبردهای بنگاه‌های اقتصادی در راستای کاهش ریسک، افزایش قدرت برند، تسلط پایدار بر بازار، حداکثر استفاده از منابع، افزایش درآمد و سودآوری است. بحث در خصوص تنوع‌بخشی موضوع جدیدی نیست و آنچه در این خصوص جدید است مطالعاتی است که به کمّی کردن فرایند متنوع‌سازی و بررسی دقیق‌تر این موضوع می‌پردازد. در این راستا هدف مقاله شناسایی سه گروه محصول برای شرکت‌های بیمه شامل رقابت‌پذیر یا فعال، دارای پتانسیل رقابت‌پذیری یا بالقوه فعال و فاقد پتانسیل رقابت‌پذیری یا غیرفعال و در نهایت تعیین توالی محصولات بالقوه فعال براساس‌‌ راهبردهای حریصانه، حداکثری، درجه بالا، درجه پایین و ترکیبی در راستای افزایش متنوع‌سازی فعالیت‌های بیمه‌ای شرکت‌ها بوده است.روش‌شناسی: مطالعه‌ حاضر از نظر روش، تحلیلی– توصیفی و از نظر هدف کاربردی است. ابتدا با استفاده از میانگین پنج ساله داده‌های (2021-2017) حق‌بیمه‌ دریافتی 29 شرکت مورد بررسی، مزیت نسبی آشکارشده به‌تفکیک 16 رشته فعالیت بیمه‌ای، محاسبه شده ‌است. در مرحله‌ بعد با تشکیل ماتریس شرکت– محصول تنوع شرکت‌های بیمه اندازه‌گیری و از این ماتریس برای محاسبه‌ شاخص مجاورت و سپس ترسیم شبکه‌ محصولات بیمه‌ کشور استفاده شده‌ است. فضای محصول 29 شرکت بیمه‌ مورد بررسی ترسیم و جایگاه هر شرکت به‌لحاظ تعداد محصولات متنوع، تعداد محصولات تنوع‌پذیر و تعداد محصولاتی که امکان تنوع‌پذیری ندارند، تعیین شده‌ است. در گام بعد, احتمال تنوع‌پذیری محصولاتی که دارای مزیت نسبی آشکارشده نبوده‌اند محاسبه و در نهایت با کاربرد علم شبکه براساس‌‌ راهبردهای مختلف اولویت محصولات برای متنوع‌سازی و رقابت‌پذیری تعیین شده است.یافته‌ها: برای 29 شرکت مورد بررسی مشخص شد که هر شرکت در ارائه‌ کدام فعالیت بیمه‌ای رقابت‌پذیر، پتانسیل رقابت‌پذیری را دارند یا فاقد پتانسیل رقابت‌پذیری هستند. فضای محصول برای تمامی شرکت‌های بیمه ترسیم و با بهره‌گیری از علم شبکه نقشه‌ ‌راه متنوع‌سازی رشته فعالیت‌های بیمه‌ای شرکت‌ها بر مبنای راهبردهای مختلف تعیین شده‌ است.نتیجه‌گیری: از سال 2002 فرایند خصوصی‌سازی صنعت بیمه در ایران اغاز شده که این فرایند تاثیرات درخور ملاحظه‌ای بر ساختار صنعت بیمه و رفتار شرکت‌ها گذاشته است. یکی از راهبردهای شرکت‌های بیمه در راستای رقابت‌پذیری و افزایش سودآوری متنوع‌سازی محصولات است. در این مطالعه ابتدا تعداد محصولات متنوع 29 شرکت بیمه محاسبه و مشخص شد شرکت بیمه‌ البرز با 10 محصول بیشترین تنوع را دارند، شرکت‌های بیمه‌ خاورمیانه، کیش، آسماری و قشم با دارا بودن تنوع در یک محصول دارای کمترین تنوع در محصولات بیمه‌ای هستند. در گام بعد احتمال فعال‌سازی محصولاتی که شرکت‌های بیمه در عرضه‌ آنها دارای مزیت نسبی آشکارشده یا فعال نیستند اندازه‌گیری شد و به‌این‌ترتیب محصولات بیمه‌ای هر شرکت به سه دسته‌ فعال، بالقوه فعال و غیرفعال تقسیم شد. سپس فضای تولید 29 شرکت بیمه ترسیم و در این فضا محصولات فعال، بالقوه فعال و غیرفعال شرکت‌های بیمه مشخص شد. در نهایت با کاربرد علم شبکه مسیر و نقشه‌ راه متنوع‌سازی شرکت‌های بیمه براساس‌‌ چهار راهبرد حداکثری، حریصانه، درجه بالا، درجه پایین و نیز راهبرد ترکیبی (با روش‌های بردا و کپ‌لند) مشخص و تعیین شد. در راهبرد حداکثری طی هر مرحله محصول با بیشترین اتصال به محصولات فعال انتخاب شدند. براساس‌‌ این راهبرد به‌طور مثال برای شرکت بیمه‌‌ تجارت نو به‌منظور متنوع‌سازی، بیمه‌ زندگی در اولویت اول، سایر انواع بیمه در اولویت دوم و حوادث راننده و شخص ثالث در اولویت سوم قرار گرفتند. در راهبرد حریصانه در هر مرحله محصول با بالاترین احتمال فعال‌سازی به‌ترتیب زمان فعال‌سازی کمتر انتخاب می‌شود. در راهبرد درجه بالا در هر مرحله محصولی برای متنوع‌سازی انتخاب می‌شود که در شبکه بیشترین ارتباط را با سایر محصولات داشته ‌باشد اما در راهبرد درجه پایین طی هر مرحله محصول با کمترین ارتباط با سایر محصولات در شبکه برای فعال‌سازی برگزیده می‌شود. در راهبردهای درجه بالا و حداکثری رشته فعالیت‌هایی برای رقابت‌پذیری انتخاب می‌شوند که در آینده امکان رقابت‌پذیر شدن محصولات بیشتری را در شبکه‌ محصولات فراهم آورند. درحالی‌که در صورت انتخاب راهبرد‌های حریصانه و درجه پایین امکان رقابت‌پذیری رشته فعالیت‌های کمتری در آینده وجود خواهد داشت‌. براساس یافته‌های این مطالعه مشخص شد که الزاماً مسیر و نقشه‌ راه متنوع‌سازی محصولات برای تمامی شرکت‌های بیمه یکسان نیست و شرکت‌ها می‌توانند در راستای تنوع‌بخشی به محصولات، راهبردهای کوتاه‌مدت (حریصانه و درجه پایین)، بلندمدت (درجه بالا و حداکثری) یا ترکیبی از آنها را انتخاب کنند.

determining the product diversification strategy of insurance companies using product space theory and network science

background and objectives: product diversification is a common strategy used by economic enterprises to reduce risk, increase brand strength, maintain market dominance, optimize resource utilization, and increase income and profitability. although diversification is not a new concept, there is a need for studies that quantitatively analyze the diversification process in more detail. this study aims to categorize products for insurance companies into three groups: competitive or active products, products with competitive potential or active potential, and products without competitive potential or inactive potential. in addition, the study aims to determine the order of potentially active products using greedy, maximum, high grade, low grade and combined strategies to improve the diversification of insurance activities within companies.