درآمدی بر فهم اعیان‌ سازی و پیامدهای ناخوشایند آن، نمونۀ موردی: تجربۀ مستاجران درتهران

هدف از این نوشتار مطالعه در مورد مفهوم «gentrification» است. واژه‌ای که از حدود نیم‌قرن پیش در بیان یکی از دغدغه‌های مطرح در حوزۀ مسائل شهری و اجتماعی در بافتار شهرهای اروپا و امریکای شمالی، به ادبیات این حوزه‌ها وارد شد. این واژه با برابرنهاده «اعیان‌سازی»، اغلب با اشاراتی گذرا در متون شهری و اجتماعی ایران نیز به چشم می‌خورد و با خود ابهاماتی را به همراه آورده است. به طور مثال برخی به اشتباه آن را جزو رویکردهای مطرح در مرمت شهری (مانند باززنده‌سازی یا نوسازی) می‌پندارند و برخی نیز هرچند به تفاوت ماهوی آن با مفاهیم یاد شده توجه کرده‌اند؛ ولی نسبت به میزان انطباق ابعاد آن با شرایط شهر و محله ایرانی آگاهی ندارند. در این مطالعه، نگارندگان در گام نخست، با هدف معرفی مفهوم اعیان‌سازی و رفع ابهامات موجود پیرامون این واژه در ایران، به تاریخچه، تعاریف رایج، و سازوکار اعیان‌سازی، آن‌طور که در جوامع شهری توسعه‌یافته تجربه و روایت شده، پرداخته‌اند. سپس به منظور درک تجربۀ اقشار آسیب‌پذیر از اعیان‌سازی در بافتار یک جامعۀ ایرانی، مطالعه‌ای بومی در این خصوص انجام شده است. این بخش از مطالعه با رویکرد کیفی به انجام رسیده است. روش جمع‌آوری داده‌ها، مصاحبه، و روش تحلیل داده‌ها تحلیل تماتیک (مضمونی/ درون‌مایه‌ای) است. ماحصل این مطالعه درآمدی است بر فهم اعیان‌سازی، آن‌گونه که در متون شهرسازی و جامعه‌شناسی به آن اشاره شده و در تکمیل آن، شناخت اعیان‌سازی است، به مثابۀ یکی از پیامدهای ناخوشایند پروژه‌های شهری، آن‌گونه که از سوی شهروندی اجاره‌نشین و ایرانی تجربه می‌شود. با تحلیل تماتیک داده‌های بومی، اعیان‌سازی برای گروه مورد مطالعه محرکی تنش‌زا جلوه می‌کند و «بحران در برساخت هویت، تهدید سلامت، افزایش انزوا، بحران در دلبستگی به مکان و برساخت خاطره، و همچنین تغییر ارزش‌های اخلاقی اجتماع» درون‌مایه‌های اصلی در روایت شرکت‌کنندگان در این مطالعه و تجربه‌های پیامدهای ناخوشایند اعیان‌سازی قلمداد می‌شوند.