تاملی در معنا و کارکرد واژۀ «آپادانا» در مجموعه‌‌ های هخامنشی تخت جمشید و شوش

مجموعۀ تخت جمشید و آثار معماری دورۀ هخامنشی در شوش از مهم‌ترین آثار معماری پیش از اسلام در ایران است. تعدادی از این آثار در کتیبه‌ها با نام مشخصی معرفی شده‌اند. یکی از این نام‌ها «آپادانا» است که برای معرفی کاخ بزرگ شوش از زمان داریوش دوم به بعد در تعدادی از کتیبه‌ها به‌کار رفته است. به‌رغم ناشناخته بودن طرح کاخی در هگمتانه، آن نیز آپادانا نامیده شده است. نمونۀ تخت جمشید اگرچه کتیبه‌ای متضمن نام ندارد، الگوی همانند آن با شوش، پژوهشگران را مجاب کرد که آن را نیز آپادانا بنامند. پژوهشگران علت این نام‌گذاری را به‌طور عمومی وجود تالار ستون‌دار دانسته‌اند، اما به ‌نظر می‌رسد که صرف داشتن تالار ستون‌دار نمی‌تواند دلیل کافی برای این نام‌گذاری باشد. از این ‌روی در پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، که مواد آن با مطالعات اسنادی گردآوری شد، این موضوع بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که آپادانا معرفی الگویی است که طرح آن شاخص یک مربع نُه‌بخشی «برون‌گرا» است. آپادانا گذشتۀ واژۀ آپاتان در پارسی میانه و آبادان در پارسی نو، به ‌معنای فراوان درود فرستادن و سلامت خواستن است که با ماهیت کارکردی آپادانا در جایگاه بارعام، عرضۀ پیش‌کش‌ها و سلامت خواستن نمایندگان سراسر امپراتوری برای شاهنشاه برابر است. پیشینۀ آن به کوشک‌های پاسارگاد و «دشت گوهر» بازمی‌گردد. در دوره‌های بعد نیز الگوی آن پذیرفته شد و تا سده‌های اخیر، با تغییرات اندکی در ساختار و نام، پایدار ماند. به‌یقین کارکرد آن در  معماری هخامنشی تشریفاتی بوده و در مجموعه‌های این دوره بخش «بیرونی» شاهنشاهان به‌شمار می‌رفته است.