پژوهشی در مکان‌یابی دروازۀ دوم یا ورودی حاکم‌نشین در مجموعۀ تاریخی ارگ بم

مجموعۀ ارگ بم مهم‌ترین اثر معماری شهر بم در استان کرمان است. این ساختار شهری، به‌رغم انجام پژوهش‌های گوبه، نوربخش، عدل، و آذرنوش، هنوز آن‌چنان که شایسته است به‌دقت بررسی نشده است. ویژگی‌های شهرسازی مجموعه از جمله موضوعاتی است که در مورد آن سوالات بی‌پاسخی مطرح است. به‌رغم اشارۀ پاره‌ای از پژوهش‌ها به تعداد و موقعیت دروازه‌ها، در خصوص دروازۀ دوم ناگفته‌های زیادی هست که مستلزم تحقیقی جامع و منحصر به این موضوع است. با فروریختن پوسته‌های الحاقی در اثر زلزلۀ سال 1382، آثاری آشکار شد که ساختار اصیل این دروازه را با تردید‌های جدی مواجه کرد. به همین علت در پژوهش پیش رو با بررسی‌های میدانی و اسنادی در رهیافتی توصیفی‌ـ تحلیلی‌ـ تاریخی به مطالعۀ این دروازه پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دروازۀ دوم ساختاری ثانویه دارد و موقعیت نخستین آن در برج بزرگی در فاصلۀ 50 متری شرق است. این دروازه‌ در زمان شکل‌گیری بارو یعنی اواخر دورۀ سلوکی یا اوایل دورۀ اشکانی ایجاد شده و تا اواسط دورۀ قاجاریه حیات داشته است. تحصن دو مرتبه‌ای «آقاخان محلاتی» (1251-1257ق)، تخریب گستردۀ برج و بارو و بسته شدن این دروازه را در پی داشت. به علت استقرار فرماندۀ قشون و ساخلو در بخش‌های حاکم‌نشین، برای دسترسی آسان، ورودی حاکم‌نشین به این نقطه منتقل شد.