همسایگی و همسایه بودن

تبیین مفاهیم تخصصی مورد استفاده در حوزۀ طراحی محیط شرط لازم برای ورود آگاهانه و اندیشمندانه به مباحث و ساخت نظریه در خصوص موضوعاتی است که در این حوزه مطالعه می‌شوند. با پذیرش این گزاره که «نظر مقدمۀ عمل است»، طبیعی است که استفاده از مفاهیمی که به‌درستی تبیین نشده باشند، علاوه بر ایجاد بدفهمی در «عرصۀ نظر»، در «عرصۀ عمل» نیز آثار خود را نشان دهد. از این رو تبیین صحیح مفاهیم تخصصی فراتر از جدال بر سر الفاظ است و برای تعمیق فهمِ دست‌اندرکاران این حوزه و درنهایت اصلاح محیط ضرورت دارد. یکی از اصطلاحات پرکاربرد در حوزۀ طراحی محیط اصطلاح «همسایگی» است. در این مقاله تلاش شده است، با تبیین دو معنی اصلی مرادشده از اصطلاح فارسی «همسایگی» در میان اهل حرفه، یعنی مفاهیم «واحد همسایگی» و «همسایه بودن»، شناسایی وجوه تشابه و تفاوت این دو مفهوم از یکدیگر، زمینه ای برای تدوین چارچوبی مفهومی برای مطالعۀ تعاملات همسایگان فراهم شود. یافته‌های این مقاله نشان می دهد که هرچند هر دو مفهوم ابعاد مختلف «کالبدی»، «اجتماعی» و «تجربی‌ـ ادراکی» دارند، با وجود این، در تعاریف مربوط به «واحد همسایگی» تاکید بر بعد کالبدی در چند مقیاس محدود و مشخص است، اما مفهوم «همسایه بودن» کیفیتی است که به مناسبات اجتماعی ساکنان هم‌جوار در سطوح و مقیاس های مختلف وابسته است.