مطالعات باغ ایرانی و مغالطۀ «باغشهر» (ابهام‌ها و تناقض‌ها در فهم و کاربرد اصطلاح باغشهر)

اصطلاح باغشهر در مجامع آکادمیکِ بین‌المللی یادآورد نظریۀ شهرسازی ابنزرهاوارد انگلیسی در پاسخ به معضلات شهرهای بعد از انقلاب صنعت  در 1903 است. لوییس مامفورد آنرا یک پدیدۀ کاملاً مدرن آغاز قرن بیستم می‌داند، که غالباً  «از سوی کسانی مقبول واقع شد که به درستی نظریۀ هاوارد را درک نکرده بودند». همین مقبولیت موج ساختن شهرک‌های حومه‌ای سرسبز و یا با کمربند سبز را در اروپا و امریکا برانگیخت، شهرک‌های حومه‌ای که همه نشانۀ برداشت ناقص یا سوء برداشت از نظریۀ هاوارد بودند. گویا ازچندین دهه پیش دامنه این سوء برداشتو تقلیل باغشهر هاوارد به شهر یا شهرک‌های سبز به جامعۀ حرفه‎ای ایران در حوزۀ شهرسازی کشیده شده و در مطالعات باغ ایرانی هم ظهور کرده ‌است، به طوری که امروزه نام پدیده‌ای مدرن و غربی، در تناقضی آشکار، بالسویه از سویی برای نوشهرها (شهرک‌های حومه‌ای سبز) و از سوی دیگر، برای شهرهای تاریخی ایران، در وضعیت صرفاً سرسبزی یا داشتن باغ های متعدد، به‌کار می‌رود.پژوهش در باغ‌سازی ایرانی و اسلامی، حدود یک سده است پاگرفته و آغازگران آن محققان خارجی بوده‌اند و درچند دهۀ اخیر پژوهشگران ایرانی به‎آن روی آورده‌اند. نکتۀ مبهم و شبهه‌برانگیز در غالب این پژوهش‌ها کاربرد اصطلاح باغشهراست ‌که، به طور ضمنی یا آشکار، پژوهشگران آن را اصطلاحی فارسی و پدیده‌ای ایرانی دانسته‌ و حتی برخی باغشهر ایرانی را متقدم بر باغشهر هاوارد برشمرده‌اند. حال پرسش این است که چگونه یک پدیدۀ تاریخی الگوی پدیده‌ای مدرن می‌تواند باشد؟ مگر اینکه مغالطه‌ای صورت گرفته باشد. اکنون زمانی مطالعات عمیق و دقیق باغ ایرانی است و به این منظور، فهم چیستی باغشهر و روشن شدن علت این مغالطه، یک الزام پژوهشی است که تا کنون محققان به دقت به آن نپرداخته‌اند، مطرح است. در مقاله حاضر با جستجویی در ریشۀ تاریخی این اصطلاح در زبان و ادبیات فارسی و مرور منابعی که از باغشهر ایرانی سخن گفته‌اند و نیز متونی که پیشینه یا مرجع مطالعات باغ ایرانی بوده‌اند، به ابهامات و تناقضات در مفهوم و صورتی به نامباغشهرپرداخته می‌شود و در کنار توضیحاتی کلی در ماهیت باغشهر هاوارد، زمینۀ مقایسۀباغشهر او و آنچه را در ایران باغشهر نامیده‌اند فراهم می‌شود تا بتوان مغالطۀ صورت‌گرفته در این زمینه را روشن کرد. امید است که این کوشش، موجب برانگیختن وسواس و دقت علمی و روحیۀ تشکیک در دانشجویان و پژوهشگران ایرانی گردد که دست به تحقیقات در حوزۀ تاریخ معماری، شهر، و باغ ایرانی می‌زنند و نیز نظر اهل حرفه در حوزۀ شهرسازی یا معماری منظر را به این مهم جلب کند.