انگاشت‌پردازی چارچوب و اصول پایۀ برنامه‌ریزی توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه در شهر تهران

گذار از دورۀ صنعت یا تولید‌ـ ماده به دورۀ دانش یا تولید‌ـ دانش و در آستانۀ سدۀ بیست و یکم تغییراتی چون جهانی‌شدن، مطرح شدن بحث اقتصاد دانش، شکل‌گیری جوامع شبکه‌ای، و پیشرفت فناوری‌های اطلاعات و ارتباطاتْ فرایند توسعۀ فضایی و برنامه‌ریزی شهری در جهان را به‌شدت متاثرکرده و به نیاز به شکل‌گیری الگوارۀ نوین توسعۀ شهری، یعنی توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه انجامیده که خواستار قانونمندی‌ها و ترتیبات فضایی نوینی در شهرهای هر دو جهان بیشتر و کمتر توسعه‌یافته است. پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه با استفاده از سیستم و سازوکار سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شهر تهران برای رویارویی با تغییرات نوین شهری و بهره‌گیری از فرصت‌های دورۀ دانش در فرایند توسعۀ شهر تهران، به دلایلی که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان استفادۀ نارسا از رهیافت‌های سنتی برنامه‌ریزی شهری، دانش‌ـ پایه نبودن سیستم‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری، و چیرگی دیدگاه اقتصادی بر درک از این شکل از توسعه برشمرد، در پژوهش پایۀ این مقاله ردیابی نشده است. چنین نارسایی‌هایی ضرورت پرداختن به چارچوب و اصول پایۀ برنامه‌ریزی، که برای پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه در شهر تهران، مورد نیاز است، را توجیه می‌کند. از این رو، هدف این مقاله ردیابی چارچوب و اصول پایۀ برنامه‌ریزی توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه در زمینۀ نظر و عمل در جهان و به‌دست‌آوردن چارچوبی انگاشتی برای آزمون این اصول در سیستم برنامه‌ریزی شهر تهران است، تا بتوان مشکلات، کاستی‌ها، و بازدارنده‌های سیستم برنامه‌ریزی شهر تهران را در پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه شناسایی کرد. به منظور دستیابی به هدف این مقاله، از روشی با مسیری دوگانه استفاده شده است: مسیر نخست، پژوهش پایۀ مقاله را شکل می‌دهد، و مسیر دوم، بر پایۀ بروندادهای پژوهش پایۀ مقاله، چارچوبی را برای تحلیل سیستم برنامه‌ریزی شهر تهران پیشنهاد کرده و به‌کار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز تحلیل با استفاده از بررسی اسناد موجود و انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با دست‌اندرکاران تولید و اجرای برنامه‌های شهری در شهر تهران گردآوری‌ و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و تحلیل متن، در چارچوب رهیافت پژوهش کیفی، تحلیل شده است. بر پایۀ یافته‌های حاصل از تحلیل سیستم برنامه‌ریزی شهر تهران در مسیر پژوهش تحلیلی این مقاله، نتیجه آن است که سیستم و سازوکار موجود برنامه‌ریزی شهری در این شهر، در صورت تداوم روال جاری، از پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه ناتوان است. پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه توسط سازوکار برنامه‌ریزی شهری در شهر تهران،به  چرخش رهیافت‌های سنتی برنامه‌ریزی به رهیافت‌های فضایی، راهبردی، رابطه‌ای، و دانش‌ـ پایۀ برنامه‌ریزی و حرکت به سوی وضعیتی نیازمند است که در آن اصول پایه‌ای مشخص به کار رفته باشد. مهم‌ترین چنین اصولی را می‌توان نخست) گسترش ابزارهای قانونی پشتیبان پایه‌گذاری توسعۀ شهری دانش‌ـ پایه، دوم) تقویت سازوکار رسمی همکاری یا برقراری روابط همکارانه میان دست‌اندرکاران یا عاملان درگیر در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری یا سیاست‌گذاری و اجرای سیاست‌های شهری، سوم) ایجاد چارچوب یکپارچۀ سیاست‌گذاری شهری برای هماهنگی چارچوب‌های سیاست‌گذاری شهری، و چهارم) پذیرش و به‌کارگیری یک رهیافت دانش‌ـ پایه در برنامه‌ریزی برای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری دانش‌ـ پایه یا به‌کارگیری اصول مدیریت دانش (یا مدیریت با دانش) در سیستم برنامه‌ریزی شهری، مرتبط با فرایندهای تولید و اجرای برنامه در شهر تهران، بر‌شمرد.