بازخوانی ادراک فضای سالمندان با تطبیق نقشه‌های نحو فضا و نقشه‌های شناختی مطالعۀ موردی: آسایشگاه سالمندان کهریزک

با بالا رفتن سن به‌تدریج توانایی سالمندان در شناخت فضاهای معماری و محوطه‌های داخلی یا بیرونی مربوط به آن کاهش می‌یابد و این نکته، از یک‌سو، وابستگی آنان را به سایرین بیشتر می‌کند و در مراحل بعدی ممکن است قدرت راه‌یابی و مسیریابی را از دست بدهند. هدف از این پژوهش عرضۀ شناخت عناصری است که در ابعاد ذهنی پیری در جای خود نقش دارند. مقالۀ حاضر با تمرکز بر رویکردهای محیطی و انسانی و به‌منظور بررسی چگونگی ادراک و شناخت سالمندان از محیط و شناسایی شاخص‌های تاثیرگذار در ادراک و شناخت ایشان شکل گرفت. بدین منظور آسایشگاه کهریزک برای مطالعۀ موردی انتخاب شد. با استفاده از «روش نحو فضا»، پاسخ‌های رفتاری و شناختی سالمندان در مورد ویژگی‌های فضایی آسایشگاه سالمندان کهریزک بررسی شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل 40 نفر از سالمندان 60-80سالۀ آنجاست که دارای هوشیاری عمومی و توانایی حرکتی و همچنین تمایل به مشارکت و سطح بالای عملکرد ادراکی و شناختی هستند. روش انجام این پژوهش شامل دو بخش شناختی و فضایی است. در بخش شناختی، پس از مصاحبه با سالمندان و دریافت نقشه‌های شناختی، یافته‌های حاصل از آن نقشه‌ها گردآوری شد. پیکره‌بندی فضا از طریق نرم‌افزار دپت مپ و پارامترهای نحو فضا ارزیابی گردید. در این تحلیل پارامترهای فضایی نظیر ارزش هم‌پیوندی، پیوستگی، انتخاب، عمق دسترسی، و وضوح بررسی و با نقشه‌های شناختی مقایسه شده‌ است. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که حداکثر هم‌پیوندی در آسایشگاه کهریزک 7/3 و متوسط آن 3/5 است، حداکثر و متوسط پارامتر پیوستگی به‌ترتیب برابر 20 و 8/6 است، حداکثر و متوسط پارامتر انتخاب به‌ترتیب برابر 67 و 11/06 است، حداکثر و متوسط پارامتر عمق دسترسی به‌ترتیب برابر 257 و 138/7 است، مبنا قرار دادن مدل‌سازی‌های حاصل از نحو فضا در شناخت ادراک‌پذیری فضا توسط سالمندان می‌تواند موثر باشد، اما برای درک درست از فضای مشابه نیاز به روش‌های دیگر مانند نقشه‌های شناختی است. با توجه به نتایج حاصل از چیدمان فضا و نقشه‌های شناختی، تناقضاتی در نتایج مشاهده شد؛ از آن جمله می‌توان به مسیر منتهی به ورودی اشاره کرد، که علی‌رغم میزان هم‌پیوندی، اتصال، وضوح، و انتخاب پایین در تحلیل‌های نحو فضا، در نقشه‌های شناختی غالباً بدان اشاره شده و بیانگر نقش نشانه در شکل‌گیری تصویر ذهنی سالمندان است. همچنین به لحاظ وجه تشابه، در غالب نقشه‌های ارائه‌شده از سوی سالمندان به‌صورت کاملاً پراکنده به فضاهای کهریزک اشاره‌ شده که به لحاظ جانمایی و ارتباط فضاها عموماً به‌درستی فضاها جانمایی نشده بودند و خوانش نقشه‌های ترسیمی بدون پرسش از سالمندان در حصوص فضاهای مورد اشاره، قابل‌درک نبوده است که دلیل آن عدم یکپارچگی، وضوح، و انتخاب‌پذیری (جمع‌کنندگی) در سازمان فضایی کهریزک با توجه به نتایج حاصل از نحو فضاست. بر اساس نتایج پژوهش عامل‌های متعدد عینی و ذهنی در کنار هم و گاه با اولویت‌بندی‌هایی نسبت به یکدیگر در ادراک و شناخت سالمندان از فضا موثر هستند.

a rereading of the elderly spatial perception through comparing space syntax and cognition maps; the case of kahrizak elderly home

as the age increases, the power and ability of the elderly to recognise architectural spaces and related internal or external areas decreases. this initially increases their dependence on others, and in the next stages they may lose the ability to find their way. the purpose of this research is to provide an understanding of the elements that play a role in the mental dimensions of aging. the present article was formed in order to answer these questions: ‘how does the perception and cognition of the elderly take place with a focus on environmental and human approaches’, and ‘what are the influential indicators in the perception and cognition of the elderly’. for this purpose, kahrizak elderly home was chosen. using the ’space syntax’ method, this article examines the behavioural and cognitive responses of the elderly regarding the spatial characteristics of the elderly home. the research method includes two cognitive and spatial parts. in the cognitive section, after interviewing the elderly and receiving cognitive maps, the findings from the cognitive maps were compiled. space configuration was evaluated through depth map software and space syntax parameters. in this analysis, spatial parameters such as connection value, connectivity, selection, depth of access and resolution have been examined and compared with cognitive maps. the analyses show that the maximum correlation is 7.3 and its average is 3.5, the maximum and average correlation parameters are 20 and 8.6, respectively. the maximum and average selection parameters are equal to 67 and 11.06, respectively. the maximum and average access depth parameters are 257 and 138.7, respectively. the analysis shows that space syntax modelling can be effective for understanding the perceptibility of space by the elderly, but for a correct understanding of the same space, other methods such as cognitive maps are needed. the results show that multiple objective and subjective factors are effective in the elderly’s perception and their knowledge of space, together and sometimes with priorities over each other.