خوانش ساختمان شهرداری تبریز بر مبنای نظریۀ قدرت میشل فوکو

عصر پهلوی اول سرآغاز سلسله‌ای از تغییروتحولات بود که ظهور ایرانِ مدرن را به‌دنبال داشت. رضاشاه با عقلانیتِ سیاسی جدید کوشید تا قدرت را در جامعه نهادینه کند، بدین منظور شهروندانی مطیع و منظم نیاز بود تا امرِ حکمرانی میسر گردد. از نظر فوکو، متفکر معروف فرانسوی، شکل اِعمال قدرت در دنیای مدرن از شکل سنتی آن متفاوت است و به اشکال مختلف و به‌صورت پنهان در لایه‌های جامعه رخنه می‌کند و با ایجاد انضباط به کنترل رفتار جمعیت‌های کثیر منجر می‌شود. در این خصوص، فوکو به روش‌هایی اشاره می‌کند که به ایجاد انضباط در فضا منتهی می‌گردد. اینکه فضای معماری، با توجه به تئوری قدرت فوکو، در عصر پهلوی اول چگونه در اعمال و انتقال قدرت به منظورِ پیشبرد اهداف سیاسیِ حکومت نقش داشته، مهم جلوه می‌کند. هدف از این پژوهش، تطبیق پیکره‌بندی فضایی عمارت شهرداری تبریز با روش‌های انضباط فضایی فوکو است. روش تحقیق در این پژوهش روش کمی  کیفی است، اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار دبث‌مپ آنالیز و یافته‌های کمی به‌دست‌آمده، با در نظر گرفتن تئوری میشل فوکو با رویکرد تطبیقی، تحلیل شده است. نتایج حاصل شاخصه‌های آنالیز vga که شامل یکپارچگی بصری، کنترل بصری، انتروپی، پیوستگی، و عمق می‌شوند، حاکی از آن هستند که نوع قرارگیری ورودی اصلی بنا، تفکیک فضایی، دیوارکشی‌ها، چینش ردیفی اتاق‌ها با راهروهای باریک و محدود، تعبیۀ در‌های شفاف اتاق‌ها، و مفصل‌بندی فضایی، که با روش‌های انضباطی فوکو همخوانی دارند، در کنترل بصری و فیزیکیِ درونی بنا و ایجاد نظم فضایی نقش بسزایی دارند. این نتایج الگویی پنهان را می‌نمایاند که مدیرانِ شهری می‌توانند در طراحی‌های بناهای عمومی از آن استفاده کنند.

reading tabriz municipality building based on foucault’s theory of power

the first pahlavi era coincided with many changes and developments that led to the advent of modern iran. reza shah tried to institutionalise power in society based on a new political rationality. to do so, he needed obedient and disciplined citizens to achieve sovereignty. according to foucault, the famous french philosopher, the modern form of power differs from its traditional. he believes that modern power has tacitly influenced all society layers, and controlled the behaviour of large populations by bringing discipline. in this case, foucault points to some techniques that create discipline in the space. the question here is how architectural space played a vital role in implementing power in the first pahlavi era from the foucauldian perspective of power theory. the extant study aimed at matching the spatial configuration of tabriz municipality building with foucault’s spatial discipline techniques. the research was conducted based on the descriptive-analytical method, and data analysis was done through depthmap software. according to results obtained from vga indices (including visual integration, visual control, entropy, coherence, and depth), the location of the main entrance of the building, spatial articulation, settings of walls, the arrangement of rooms along narrow corridors, and transparent room doors were consistent with disciplinary techniques introduced by foucault. the features mentioned above could play a significant role in visual and physical control of the interiors of a building, as well as creating a spatial discipline. the results pointed to a pattern that can be used in the design of public buildings by city managers.