بازشناسی آرایه‌های برگرفته از غرب در نماهای دورۀ قاجار موردپژوهی: پنجرۀ سنتوری در کوشک احمدشاهی با کمک فناوری فوتوگرامتری برد کوتاه

یکی از مهم‌ترین آرایه‌های نما‌‌های قاجاری پنجره‌ سنتوری است که در اروپا با اشکال مختلف ساده، منحنی، و شکسته از دوران رم کلاسیک تا دوران نئوکلاسیک در نماسازی به کار رفته است و در جداره‌‌های برون‌گرای دوره‌ قاجار با تاثیر از معماری غربی رواج یافته است. در پژوهش‌های اندکی به مطالعه‌ این عنصر وارداتی و ویژگی‌های متمایز قاجاری آن به نسبت نمونه‌‌های غربی پرداخته شده است. در این پژوهش با هدف بازشناسی پنجره‌ سنتوری با روش تک‌نگاری، کوشک احمدشاهی کاخ نیاوران با 23 قاب متنوع مزین به سنتوری انتخاب و با ابزار فتوگرامتری برد کوتاه مستندنگاری دقیق شده است. هدف از این پژوهش بررسی این آرایه‌ غربی و تاثیرات بومی معماری دوره‌ قاجار و تغییرات آن در یک مورد منتخب است. بنابر یافته‌‌ها سه نوع سنتوری مثلثی ساده، شکسته‌ طوماری، و شکسته‌ مارپیچ در جداره‌‌ها به کار رفته است که، با در نظر گرفتن دو خصیصه‌ شکل و بافت پرکننده‌ سینه‌ سنتوری، در کل به 16 نوع مختلف دارای الگوی قرارگیری ویژه دسته‌بندی می‌شود. سنتوری‌های جفت و سنتوری‌های طرفین تقسیمات سه‌تایی یا پنج تایی مشابهند. سنتوری طرفین پلکان ورودی مفصل‌ترین نمونه و دارای راس آجر برش‌خورده به شکل گل و گلدانی است. در این پژوهش نتیجه گرفته شده است که خلاقیت و بداهه‌سازی در تغییر شکل سنتوری الگوی تزیین سینه‌ سنتوری و بافت پرکننده‌ آن با استفاده از هنر آجرکاری منقوش و قالبی وجه تمایز اثر معماران دوره‌ قاجار در این بناست. بدین‌ترتیب با آجر، که مصالح غالب و سرمنشا آرایه‌های مختلفی در تاریخ معماری ایران است، این عنصر وارداتی با اشکال متنوع بازتولید شده است.

recognising decorative elements taken from the west in qajar period façades using close-range photogrammetric technology: the case of window-pediments in the ahmad shahi pavilion

the ornaments of the qajar period reflect how iranians adopted their approach to modernism from the west, and the way in which the architecture of this period was influenced by different architectural styles of the 18th - and 19th- century europe. influenced by european rococo and neoclassical styles, the qajar period is a time of change in iranian architecture. an important type from this period is the residential pavilion in the middle of gardens with open views outwards. here the role of window is changed from an element open to inner courtyard, to a façade looking towards the exterior garden. therefore, an important architectural element reappears: the window-pediment. investigating how qajar architects used western elements in ornamenting the facades of new buildings, this study has selected the 19th century ahmad shahi pavilion in niavaran palace, which contains 21 windows and two walls decorated with window-pediment. using descriptive-analytical method and close-range photogrammetry as a system for data collection. the walls are carefully photographed together with their window-pediments, reproducing accurate façades with the help of agisoft metashape and orthophotos. then, by comparing the facades, three types of forms were identified: simple triangular, scroll-shape broken and spiral-shape broken pediments. a precise lassfication of pediments, taking into account the characteristics of shapes and the filling texture of the pediment context, shows that there are 16 different types of pediments. there are similarities between paired pediments and those to the sides of arrays of three and five. the southern wall on either side of the decorative staircase is the most elaborate, with the apex of open, broken pediments crowned with the popular motif of the qajar period, namely, flowers and vase. the research has concluded that creativity and improvisation in changing the shape of the pediments, the pattern of the ornamentation of the pediment chest and its filling texture using moulded, ornamented bricks is the distinguishing feature of the work of qajar period architects.