تولد بازار در شهر ایرانی ارزیابی دیدگاه‌ها و فرضیات مرتبط با پیدایش نخستین بازارها در ایران

هزاران سال است که تامین نیازهای متنوع انسان‌ها از طریق تبادل تولیدات با انسان‌های دیگر صورت می‌پذیرد. این امر سبب احداث فضاها و مکان‌های ویژه‌ای به نام بازار به شکل‌های گوناگون شده است. از سال‌های بسیار دور، بازار یکی از عناصر مهم شکل‌دهنده‌ سازمان فضایی شهرهای ایران بوده است، اما صاحب‌نظران در مورد مبدا و منشا پیدایش بازار اتفاق نظر ندارند. در خصوص زمان پیدایش بازار دست‌کم دو فرض متفاوت مطرح است. سیدمحسن حبیبی پیدایش بازار را به دوران هخامنشیان منسوب کرده و بازار را از عناصر شار پارسی دانسته است. اما برخی دیگر از محققان مانند جهانشاه پاکزاد تولد بازار را مربوط به دوران سلوکی می‌دانند و درواقع ریشه‌ یونانی برای آن قائل هستند. در مقاله‌ حاضر، که مطالعه‌ای بنیادین و کیفی و اسنادی است، تلاش می‌شود تا ضمن تبیین هردو نظر، بر پایه‌ مستندات و شواهد تاریخی موجود، نظیر یافته‌های باستان‌شناسی و روایات تاریخی، فرضیه‌ محتمل‌تر مشخص گردد. ازآنجاکه هدف از این پژوهش بررسی مبدا پیدایش بازار در ایران است، به مطالعه‌ شواهد آن تنها در دوران باستان و قبل از اسلام پرداخته شده است. بر پایه‌ یافته‌های پژوهش، هردو دیدگاه (فرضیه‌ تولد بازار در دوران هخامنشیان و فرضیه‌ منشا یونانی بازار) رد می‌شود. به بیان دیگر پیدایش نخستین بازارها در شهرهای ایران به دوران قبل از سلوکیان و حتی پیش از هخامنشیان بازمی‌گردد و سکونتگاه‌های باستانی ایران نیز دارای نوعی بازار بوده‌اند.

the birth of the bazaar in the iranian city: an assessment of the hypotheses on the emergence of the first bazaars in iran

for thousands of years, the diverse needs of human beings have been met through the exchange of products with others. this has led to the construction of designated spaces and places called bazaars in various forms. the bazaar has long been one of the most important elements in shaping the structure of iranian cities, but there is no consensus among experts on the origin of the bazaar. there are at least two different views about its origins. seyed mohsen habibi attributes the emergence of the bazaar to the achaemenid period. but some other scholars such as jahanshah pakzad consider the birth of the bazaar as dating back to the seleucid period, considering greek roots for it. this article is a foundational, qualitative and documentary study, trying to evaluate both views, based on the available historical documents and evidences, to identify a stronger hypothesis. since the purpose of this study is to investigate the origin of the bazaar in iran, the focus is only on pre-islamic iran. the findings refute the view about the greek origin of the bazaar, and favours the view of the birth of the market during the achaemenid period as the more probable. however, this is far from definitely true, because there is also some evidence indicating the origin of the market to be before the achaemenid era, as the ancient settlements of iran also had their version of the bazaar.