کاربرد تحلیل انتقادی گفتمان در پژوهش های شهری و شهرسازی

از میان روش‌های پژوهش کیفی، روش‌های تفسیریِ زبان‌مبنا کاربرد وسیعی در فهم و تبیین سازوکارها و پویایی‌های اجتماعی شهر دارند و نگاه عمیق و انتقادی بر مسائل و مشکلات شهری را ممکن می‌کنند. با این همه، به‌کارگیری چنین روش‌هایی تاکنون از سوی محققان برنامه‌ریزی به اندازة روش‌های کمی مرسوم نشده است. تحلیل انتقادی گفتمان ازجمله روش‌هایی است که گرچه می‌تواند در مطالعات شهری نقشی اساسی داشته باشد، اما تاکنون در پژوهش‌های اندکی به زبان فارسی از این روش بهره گرفته شده است. به این منظور در پژوهش حاضر کوشیده شده است تا کاربردهای بالقوة روش «تحلیل انتقادی گفتمان» در مطالعات شهری از طریق تشریح فرایند انجام آن به‌همراه تحلیل یک موردِ پژوهشی با عنوان «طومار اعتراضی بازاریان یزد دربارة شیوة اجرای طرح سامان‌دهی خیابان قیام» نشان داده شود. از این‌رو نگارندگان پس از بیان مبانی نظری و مفاهیم اصلی این روش، چارچوب تحلیلی فرکلاف را به‌منزلة یکی از رویکرد‌های مناسب برای تحلیل پدیده‌ها و نظام‌های اجتماعی و به‌ویژه روابط قدرتِ متبلور در زبان تشریح کرده‌اند. معرفی مدل سه‌سطحی فرکلاف در این نوشتار با تحلیل فرایند تولید، توزیع، و مصرف متن طومار از سوی بازاریان یزد، توصیف متن طومار آن‌ها، و تبیین بستر اجتماعیِ وقوع این رخداد ارتباطی همراه شده است. یافته‌های برآمده از تحلیل موردِ مطالعاتی نشان می‌دهد که روش مذکور می‌تواند در تحلیل روابط قدرت در فرایندهای برنامه‌ریزی و توسعة شهری، شناخت ایدئولوژی‌های ساختاربخش و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن‌ها در شهر، برنامه‌ریزی شهری، و شناخت گفتمان‌های غالب و رقیب در فرایندهای توسعه و فهم تحولات یا بازتولیدهای اجتماعی مرتبط با آن‌ها سودمند باشد.

applications of the critical analysis of discourse in urban research

among qualitative research methods, interpretive language-based methods can widely be used for understanding and explaining urban social dynamics and facilitate in-depth, critical looks into urban environments. yet, planning scholars’ applications of these types of qualitative methods has not been as widespread as those of quantitative methods. despite the fundamental role of critical discourse analysis (cda) as a qualitative method in urban studies, there is a dearth of literature using this method. in response, the present study tries to demonstrate potential applications of the critical discourse analysis in urban studies by describing its process through an analysis of a case: the petition by yazd bazaar business people against qiam street reorganisation plans. to do this, and following a review of theories and main concepts of this method, fairclough’s analytic framework is recognised suitable for analysing phenomena and social orders, particularly the ways in which power is manifested in the use of language. the introduction of fairclough’s three-tier model in this paper is accompanied by the analysis of the production, distribution and consumption of the petition’s text by shop owners, the description of the text itself, and the explanation of the social context of this communicative event. the results show that cda can be beneficial in analysing a) power relations in urban planning and development processes, b) recognizing their structural ideologies and its socio-political consequences in cities and urban planning, c) understanding dominant, competing discourses in development processes, and d) understanding the transformation or reproduction of social and cultural structures.